Izvor fotografije: Shutterstock.com
Tačno 168 godina prije rođenja Isusa iz Nazareta, prvi put je pomenuto malo primorsko naselje (kasnije nazvano Kotor), izvor Gurdić i rijeka Škurda.
Ovaj neporjecivi istorijski podatak svakako zavrjeđuje najveće poštovanje i divljenje, brigu i pažnju svakoga ko danas razmatra tragikomičnu svakodnevnicu i komunalne paradokse jednog praistorijskog naselja a kasnije i srednjovjekovnog grada.
Taj podatak, morao bi da bude istaknut na prvom mjestu, pred svim „gradskim ocima“, bilo koje boje i provinijencije, u bilo kom sazivu, kao što je bilo u prošlosti i kako bi valjalo da bude u budućnosti, ukoliko novi planovi računaju i dalje na „sigurno tlo“ proteklih milenijuma.
Istorija grada koja je izložena na dobrobit svakome, nedovoljno je zaštićena ili, bolje rečeno, skoro sasvim je nezaštićena.
Novija prošlost Kotora, prepuna je nevjerovatnih paradoksa, kao što je i sama priroda dala, sve prepuno jedinstvenih kontrasta i prirodne disharmonije. U slici društvenih paradoksa iz novije prošlosti, valja istaći činjenicu da od završetka Drugog svjetskog rata, pa sve do zemljotresa iz 1979., nijedan predsjednik opštine Kotor nije bio „iz grada“. Možda to i nije bilo važno, ali, ko bi bolje znao Kotor od autentičnih Kotorana?
Kad se novi „val“ vođenja Kotora iz osamdesetih godina okrenuo „modernom turizmu“ koji će četvrtinu vijeka kasnije postati „turbo-turizam“, sve do današnjih dana, sa još većim ubrzanjem, nesmotrenim potezima, samoubilačkim odlukama i pogrešnim izborima ličnosti, projekata i planova, bilo je kasno da se bilo šta popravi.
Dalje gledano u „noviju prošlost“, dokumentima iz februara mjeseca 1921. godine, koji se kolokvijalno zove „Rapalski sporazum“, kada, nakon dvije hiljade godina postojanja u jednom potpuno evropskom i mediteranskom okviru, Boka Kotorska, a posebno grad Kotor, dobijaju status provincije u Zetskoj banovini, kraljevini SHS.
U razmatranju statusa Kotora kroz prošlost, ovo se može nazvati ključnim momentom u njegovom odvajanju od jednog hiljadugodišnjeg kulturološkog identiteta. Sve što se nakon toga dešavalo, bilo je lagano udaljavanja ovoga drevnog grada od svoje evropske „matice“.
Istina je, i to treba reći, da su okolnosti tog novog doba dale Kotoru određenu vrstu mirnijeg trajanja, ali ne zadugo, jer je Drugi svjetski rat i ono nakon njega, još više marginalizovao ulogu i značaj Kotora i čitavog bokokotorskog zaliva.
Tek u prosperitetnim, poznim godinama poslednje južnoslovenske zajednice, ovaj grad doživio je svoju novu procvat zajedno sa „Jugooceanijom“, jednom od najboljih pomorskih kompanija koju je ta država ikada imala. A, uz jaku pomorsku industriju, sve je imalo smisla i sve je moglo da napreduje.
U zadnjem činu novije prošlosti, u susret dugoročnoj neizvjesnosti, Kotor je ostao bez svojih ključnih hotela, fabrika, pogona, trgovačkih preduzeća, bez „Jugooceanije“ (a to znači i bez pomorske industrije) i bez statusa koji je imao proteklih dva milenijuma. U „gluvoj sobi“ devedesetih godina prošlog vijeka.
Neko je zabilježio da je broj zaposlenih sa 10.000 prije raspada jugoslovenske države, prepolovljen na oko 5.000, a kasnije još manje, uglavnom u uslužnim djelatnostima, i da je uvijek miran Kotor ubrzo nakon toga postao žrtva podzemlja, ali i „nadzemlja“, birokratskog nasilja i osione, bahate samovolje nove klase i novih subkulturnih i antikulturnih fenomena.
Iseljavanje iz Kotora bilo je masovno, a stari grad se polako pretvorio u cirkuski šator i povremeni poligon vašarskih zabava. Izvan zidina ovog srednjovjekovnog grada, krenulo se u haotičnu izgradnju stambenih zgrada za prodaju sa uništavanjem i tako ograničenih prirodnih resursa koje Kotor ima sa devastacijama koje su nepovratno uništile njegove pejzaže i raspao se jedan sistem vrijednosti građen najmanje pola vijeka, sa negativnim posledicama na društvo, obrazovanje i socijalno ponašanje.
Početak ovog degenerativnog procesa, bio je takođe „slikovit“: ulaskom u novi milenijum, na samom početku novog vijeka, kada su turisti iz par susjednih država došli na ljetovanje na ovaj dio Jadrana i kada je „pao“ prvi sezonski profit, neko je sa vrh brda crnogorskih shvatio jednu važnu činjenicu: „Pa mi imamo more!“
Od tog junačkog pokliča jednog crnogorskog „deputata“ i prvih masovnih juriša na Boku i čitav južni Jadran, pa sve do današnjih dana (istorijski gledano, malo, manje od četvrtine vijeka), rezultati ove kulturološke, urbanističke, ekološke i svake druge „tranzicije“, poražavajući su, a i budućnost izgleda zastrašujuće, jer je evidentno da „daljinsko upravljanje“ Bokom i Kotorom kao regionalnim administrativnim centrom, ne funkcioniše iz dva razloga: personalnih i ekonomskih. A, ima još deset ili stotinu takvih razloga koji odatle proizilaze.
Vrijedni bokeški hroničar rekao bi da je svo kotorsko materijalno i nematerijalno kulturno naslijeđe stavljeno u funkciju bezobzirnog biznisa i profita, u službu turboturizma koji upravlja Kotorom, a ne obrnuto, da je izvršena nekontrolisana invazija na grad pretvoren u hostel, grad suvenirnicu, te da će davanje cijelog starog grada na koncesiju u jednom momentu doći kao sasvim normalno „rješenje“.
Ima li Kotor volje, snage i načina da se odupre ovako strašnom epilogu, nakon više od dvije hiljade godina nevjerovatno kreativnog života na Mediteranu i u Evropi, kojoj je dao neprocjenjivi civilizacijski doprinos samim svojim postojanjem?
O Kotoru, još u II vijeku nakon Hrista, rimski pisac, državnik i naučnik, Plinije stariji kaže za ovaj grad da je „Opidum civius romanorum“, utvrđeni grad rimskih građana, a u VI vijeku je već ekonomski i kulturno razvijeni grad, u IX vijeku dobija zaštitnika Sv. Tripuna a, u X vijeku vizantijski car Konstantin Porfirogenet ovdje dobija i svoju mornaricu, preteču današnje Bokeljske mornarice, koju kasnije širi, u vrijeme najvećeg procvata, kao slobodni, autonomni grad u državi Nemanjića i ima veze sa cijelim tadašnjim svijetom. Pa tek nakon toga, dolazi još veći sjaj, četiri puna vijeka Venecijanske republike kad Kotor i cijela Boka postaju evropska pomorska sila.
Ako Kotoru bude dobro, biće i čitavoj Boki. I o tome velika prošlost ovog podneblja nešto govori. Zaštita koju je pružao Kotor, dala je razvoj naselja u njegovoj okolini. Perast, Prčanj i Dobrota preuzimaju od Kotora pomorsku trgovinu, a taj trend se nastavio i od početka XIX do početka XX vijeka, za vrijeme Austrije, kada je Kotor definitivno pretvoren u vojno-administrativni centar Boke Kotorske.
Zašto je potrebno ovo znati i zašto je nužno da ovo bude najvažnija školska lekcija u savremenoj Crnoj Gori i Boki Kotorskoj, i najvažniji dio formalnog i neformalnog obrazovanja današnjih i budućih generacija? Zato jer je odgovor na ovo pitanje, istovremeno i rješenje svih neznanja, zastranjivanja i gubitka vremena i prihoda ove minijaturne, mediteransko-planinske državice, na najboljem dijelu obale Jadranskog mora. Zato jer bez razvijene, moderne pomorske privrede, pametne turističke strategije i potpune saglasnosti oko tih krucijalnih pitanja, život, razvoj i napredak nemoguć je pod ovim nebom.
Dok još ima vremena, nade i prilike da se nešto nauči iz prebogate bokeške prošlosti, kada je Kotor bio „težišna tačka“ zahvaljujući svom položaju „na granici dva svijeta“.
Jer, dva milenijuma iskustva, gdje svaki kamen, svaka skala i svaka kocka na kotorskim trgovima pamti više od svake enciklopedije, zaslužuju da razni „glasnogovornici“ utihnu i da eho predaka bude saslušan. Pa tek onda, da stručno oko i vješte ruke, dobri, mudri stratezi i vješti pisci projekata, krenu u akciju spašavanja Kotora od raspada, a za njim i čitave Boke Kotorske.
Ne bi to bila prva utopija koja je imala svoj srećan epilog, ovaj grad i ovaj čarobni zaliv zaslužuju najmanje toliko.
Autor: Nikola Vlahović, pomorstvo.info
