Izvor fotografije: Shutterstock.com
U bokokotorskom zalivu postoje mnoga zaboravljena naselja, zapuštena i prepuštena milosti i nemilosti države i njene spore, često i potpuno nesposobne administracije, te raznim sukobima nadležnosti i beskonačnim sudskim sporovima imovinsko pravne prirode.
U međuvremenu, jedan prosti fenotip, neki novi polusvijet koji se dokopao najboljih dijelova morske obale, živi svoj život mimo zemaljskih i nebeskih zakona, lako i brzo stiče „papire“ i nove prijatelje na najvišim mjestima, ruši, razgrađuje i nanovo gradi „po svome“, a uzgred, vodi i širu urbanističku (i ne samo urbanističku) politiku u malim bokeljskim naseljima koja su im pala u ruke i koje su zaposjeli kao „đedovinu“ a ni imena im ne znaju niti, ne daj bože, njihovu prošlost.
Jedno od tih rijetkih, skoro zaboravljenih naselja, Zelenika (ime je dobila po drvetu zelenika, ili na latinskom: Phillyrea latifolia), razlikuje se od ovdje opisanih romantičnih mjesta, a zaobilaze ga čak i već pomenuti osvajači građevinskog zemljišta, jer decenijama vegetira, bez ikakve nade da će jednom da zablista i promijeni izgled ružne, polunapuštene i polusrušene provincijske naseobine, mjesta koje kao da krije mračne tajne, a idealno je i za snimanje holivudskih horor filmova.
Luka Zelenika, čiji život je počeo još u nekadašnjoj austrougarskoj monarhiji, danas takođe opstajava, ali kao trgovačka luka, ili, kako je to stručno sročeno u aktima JP Morsko dobro: „…ima funkciju trgovačke luke registrovane za međunarodni pomorski saobraćaj i funkciju graničnog prelaza na kome strana nautička plovila (pleasure crafts) obavljaju neophodne procedure pri ulasku u vode Crne Gore“. I kao takva, nije u državnim nego u privatnim rukama.
Jedina poetična strana luke Zelenika je ona koju znaju nautičari, da je „u potpunosti izložena S i SW vjetrovima“, te da na tom pravcu sjeverni vjetrovi duvaju u jakim naletima ali da ne stvaraju velike talase.
U opisu ove luke dalje se kaže da se kao granični prelaz koristi njen NW gat, dužine 134 metra, te da je fizički je odvojen ogradom od ostalog dijela luke, da se na gatu graničnog prelaza nalazi „osam bitvi za privez plovila, dva priključka za struju, dva priključka za krcanje pogonskog goriva i hidranti za vodu“. Takođe se kaže da se veliki brodovi mogu sidriti na prostoru između Zelenike i Kumbora i da je to najbolje sidrište u Hercegnovskom zalivu.
I, u vezi sa tim činjenicama, neko je nedavno pomenuo mogućnost da Herceg Novi „od naredne ljetnje turističke sezone počne sa prijemom velikih putničkih brodova – kruzera, koji bi se sidrili nedaleko od lokalne luke u Zelenici, dok bi se putnici manjim čamcima prebacivali na obalu“.
Pristajanje kruzera u Zelenici (jedna od pomenutih ideja) nerealno je zbog stanja u kome se pristanište nalazi, a teško je i zamisliti da turiste sa kruzera „dočekuje“ nečija privatna cementara, sagrađena ranijih godina na sred mula, uprkos protestima lokalnog stanovništva.
Riječnik kojim birokratija nešto saopštava, više govori od sadržaja onoga što se hoće reći. Tako u jednom saopštenju piše: „Razmatrana je i opcija pristajanja ovih brodova, ali su to otežavali neregulisani imovinsko-pravni odnosi“.
Dakle, u ovom saopštenju nema naznaka da je nešto drugo smetnja osim „neregulisanih“ imovinsko pravnih odnosa. Čak ni to što ovakva današnja Zelenika nije za pokazivanje turistima sa kruzera, ni to što se ne zna gdje bi ih turistički vodiči poveli, osim u obilazak, recimo, ljubaznih domaćina iz Uprave carina, policije i Lučke kapetanije koji u Luci Zelenika „ordiniraju“.
Još jedan mudrac je došao do zaključka da bi “za iskrcaj putnika bio korišćen pomorski put, kako ne bi opterećivali kopneni saobraćaj i gradsku putnu infrastrukturu…“
Logično, jer, neće valjda turista sa kruzera iz čistog avanturizma da krenu zakrčenim balkanskim džadama, pravljenim još u doba druga Tita i Partije, a neke od njih, i u vrijeme austrougarske monarhije.
Jedina dobra strana ove ideje je dubina mora na označenom prostoru (30 do 38 metara), što je kao procjena sidrišta: “good for anchorage”.
Kaže jedan futuristički esej lokalnih veleuma, da „Očekujemo da će sve biti spremno do turističke sezone 2025. godine, jer brodovi neće pristajati uz postojeće pristanište, te na njemu nema potrebe za dodatnim radovima“.
Pa, šta čekamo onda, rekao bi neumjereni optimista!
Međutim, „plan razvoja“ ima još ideja…Naime, Zelenika je takođe mjesto, u kojem je Ministarstvo poljoprivrede prethodno razmatralo izgradnju ribarske luke, „s obzirom na to da ni Boka Kotorska ni Herceg Novi, nemaju adekvatno mjesto za vez ribarskih brodova i prateće infrastrukture“. Dakle, osim turista, biće i ribe.
Ali, bez imalo ironije, prvi signal da bi gosti sa najvećih svjetskih kruzera mogli da dođu u Herceg Novi (što da ne!), pojavio se 2018. godine, u momentiu kad se grandiozni brod “Crown Princess”, kompanije “Princess Cruises” iz Sjedinjenih Američkih Država, usidrio ispred luke Zelenika, i kad su turisti na standardan način, uz pomoć tendera, prebacivani u hercegnovsku luku.
Bio je to sudbinski zov visokog turizma, najpozitivnija provokacija jednom divnom, ali uspavanom gradu, koji je zaboravio kako izgleda kad na njega izvrše masovni „desant“ turisti iz zapadne Evrope, Amerike, Australija, Kanade, Velike Britanije i ostatka svijeta. A, bilo je tih invazija godinama ranije, daleko prije cunamija takozvane tranzicije i nasilja primitivne partokratije.
Ostvarenje najboljih želja podrazumijeva i dosta truda i razumijevanje značenja turizma kao načina života. Jer, kad se obala uredi i domaćin angažuje kako treba, brodovi sami dolaze. Ergo, dokle god Zelenika zajedno sa svojom lukom bude apsolutno neprivlačna za iskrcaj turista, dotle ih neće ni biti.
I, dokle god lokalna samouprava jedne primorske opštine bude molila „gornji naslov“ u nekom ministarstvu da joj omogući dočekivanje kruzera, njihovo sidrenje, iskrcavanje turista, njihove dočeke, ispraćaje, dotle tog spektakla neće ni biti. Ili, ne na pravi način. Ali, to je već šire pitanje o povratku nadležnosti lokalnim samoupravama.
Davno je bilo kad je Zeleniku posjećivao austrougarski prestolonasljednik Ferdinand Maksimilijan fon Habsburg, još krajem XIX vijeka. I, kad je tu kao gost prolazio crnogorski kralj Nikola Petrović. Ali, istorijski gledano, nije tako davno bilo, kad je Maršal Jugoslavije Josip Broz Tito (1979., 15. april) došao u Luku Zelenika da ohrabri uspaničeni narod, neposredno nakon katastrofalnog zemljotresa, dok je pristanište sa upravnom zgradom i magacinima tonulo u more.
Bio je to jedan tragičan, ali prije svega simboličan kraj zlatne epohe ovog bokeljskog naselja, o kome je najbolju, najcjelovitiju istoriju napisao dr Zoltan Mađar rođen 1928. u Zelenici u kući koju je tu izgradio njegov djed, dr Antal Mađar, prvih godina XX vijeka.
Zoltan Mađar je 2002. godine u knjizi „Zelenika – kolijevka turizma“ – povodom stogodišnjice hotela „Pansion na zelenoj plaži“ objavio svoja istraživanja o rodnom mjestu. U drugoj, novoj knjizi, „Zelenika – istorijski pregled“, nalazi se kompletna hronika ovog mjesta.
Zelenika je, reći će vješti hroničar, još od ilirskih i rimskih vremena, preko srednjeg vijeka, turskog, mletačkog i perioda francuske vlasti, sve do austrougarskog perioda kada doživljava ekonomski procvat zahvaljujući luci, željeznici i počecima razvoja modernog organizovanog turizma, uvijek bila privlačna onima koji su znali važnost njenog geografskog položaja.
Znala je to odlično i austrougarska monarhija kad je u julu 1901. godine završila projekat “uskotračne pruge”, koja je povezivala Sarajevo sa Bokom Kotorskom. Krajnja stanica je prvobitno planirana da bude u Meljinama, ali je na veliko zalaganje i intervencije dr Antala Mađara, plan izmijenjen i pruga nastavljena do Zelenike.
Već 1902. dr Antal Mađar je u Zelenici sagradio hotel u početku nazvan “Pansion na zelenoj plaži”, a kasnije je ime promijenjeno u hotel Plaža. Kao ugledni budimpeštanski ljekar i kapetan husarske konjice u penziji, otvorio je vrata svog hotela u Zelenici za tadašnju carsku elitu koja je povremeno boravila u njemu, a kasnije i mnogim uglednim porodicama i slavnim ljudima onog vremena.
Tužno i nimalo dostojanstveno, taj najstariji hotel na ovom dijelu Jadrana, već godinama propada. Niti država hoće da ga vrati starim vlasnicima, niti se trudi da njegove „zemne ostatke“ zadrži, da ga renovira i udahne mu novi život.
Pravedno bi bilo samo ono prvo. I po zakonima i po moralnim načelima ako ih još ima.
Ovdje je riječ, kako je pravna struka rekla, “ne samo o pravu, nego i o pravičnosti i opštim tendencijama u postupku restitucije koji je i političko pitanje bivših komunističkih zemalja koje pretenduju da zatvore poglavlja 23 i 24 i da se približe Evropskoj uniji”.
Možda bi upravo na primjeru moguće revitalizacije Zelenike, njene luke, njenog turizma, a prije svega povratkom u prave ruke najstarijeg hotela u Crnoj Gori starim vlasnicima, porodici Mađar, ova država pokazala da joj je mjesto u Evropskoj uniji, tamo gdje su još uvijek ljudska prava i zakoni prioritet nad svim prioritetima.
Tada će biti i više turista i kruzera i finansijske podrške da mala Crna Gora pokaže koliko je velika i koliko njen narod može da ponudi Evropi i svijetu kad je u harmoniji sa sobom.
Autor: Nikola Vlahović, pomorstvo.info
