Izvor fotografije: Shutterstock.com
“O Boki će se odlučivati u Boki!“, povikao je neku godinu ranije, jedan narodni tribun sa margine, sumnjive provinijencije.
Ali, taj neuki tribun, sa ambicijama bez pokrića, nije ni znao koliko istorije stoji iza vjekovne težnje Bokelja da budu svoji na svome i odlučuju o svom svakodnevnom životu, radu i svojim potrebama.
Boka Kotorska, zbog svog položaja, prirodnih darova i nebeske milosti koju uživa, bila je u prošlosti najslađi zalogaj velikih osvajača i njihovih imperija.
Dar često ide „pod ruku“ sa prokletstvom, pa je jedna rafinirana bokeljska kultura, sastavljena od koloritnog porijekla i isto takve duhovnosti njenog građanstva, do današnjih dana ostala magično privlačna novim osvajačima, koji ne dolaze sa topovima i jedrenjacima kao u srednjem vijeku, nego na savremeni način.
Dolaze sa mora, kopna i iz vazduha, luskuznim jahtama, vozilima moćne kubikaže i avionima (business class flights), zauzimaju, kupuju, investiraju, grade (gdje treba i razgrađuju) i useljavaju sebi sličnu ili blisku klasu koja postaje novi faktor savremene Boke Kotorske, koja iz godine u godinu sve manje liči na sebe, a sve više na istorijsku naseobinu loše konvertovanu u postmoderni kič.
Pogled ovoj novoj klasi kvari loša estetika domačih pridošlica sa kontinenta koja, neupućena u život na Mediteranu, „precrtava“ svoj izvorni ruralni model pod nebom Boke, gdje je dva milenijuma ranije sve već bilo „nacrtano“ kao matrica koja je održavana sve do novog antikulturnog i varvarskog pokreta, koji nema ni glavu ni rep, a čije se ambicije ne mogu ni sagledati jer „nebo je granica“, a ne ono što bi zakonom trebalo da je propisano.
Današnja Boka Kotorska, koju je priroda predodredila za miran (su)život, danas je prenaseljena, preizgrađena, širi se neprirodno i nalazi se na ivici urbane paralize, ako već i nije u njoj.
I, kao posljedica ove masovne i nekontrolisane invazije, došlo je, između ostalog, i do potrebe za rješavanjem saobraćajnog kolapsa, koji bi navodno riješio goruće urbanističko pitanje.
I ono je stavljeno u ruke istim onim „dizajnerima“ megalomanije, koji hoće modernu Crnu Goru i „funkcionalnu Boku“ u njoj, ali po njihovim pravilima, bez javnosti, ličnim pogodbama.
Država (u ovoj stvari preduzeće „Monteput”) nedavno je raspisala takozvani javni poziv za izradu idejnih rješenja za dionicu brze saobraćajnice, koja od granice sa Hrvatskom preko zaleđa Herceg Novog i bokokotorskog zaliva ide do Budve, a zadatak projektanta je “da analizira sve varijante povezivanja dva primorska grada, posebno s obzirom na ograničenja u području Kotora”.
Prevedeno na jasniji jezik, ovdje je riječ o “zaobilaznici oko zaliva” Boke), što nakon decenija urbanističke hajdučije izgleda apsurdno. Takav jedan projekat, bio bi dobro došao u vrijeme kad je početak demografske drame koja se dešavala u tri bokeljske opštine bio svima vidljiv.
Da li ja danas kasno za takvo nešto i hoće li “zaobilaznica” oko Boke opet donijeti novu promjenu “ličnog opisa” zaliva sa Forbsove liste deset najljepših na svijetu? To će vrijeme pokazati. Ni pozvani projektanti to ne znaju.
Ali, tu nije kraj, jer kako piše u tom javnom pozivu, dokumentacija koja bude ustrojena biće “osnov za opredjeljenje položaja ovog koridora u predlogu Prostornog plana Crne Gore (PPCG), a služiće i kao plan za buduća ulaganja Vlade u saobraćajnu infrastrukturu”.
To dakle znači da kad projekat bude spreman, popravke više nema.
To takođe znači da je Boka Kotorska opet ostala bez prava glasa, i bez prava da njeno građanstvo, posebno njeni starosjedioci, saznaju nešto o tome kakve su poljedice izgradnje ovog “koridora”.
Da li su dobre ili loše. I da li ima boljih rješenja. Da li je nekome možda palo na pamet da pogleda stare Austrougarske mape, da sazna gdje se nalazi tih stotinu kilomatara makadama, zemljanih puteva oko Boke Kotorske koje je ova imperija gradila do 1914. godine i početka Prvog svjetskog rata?
Svakako da nije. To je za savremenu birokratiju još nepročitana istorija Boke. Nema te velike istorije ni u udžbenicima crnogorskih škola. Tek ponešto, neki fragment.
Zato kretatori nove stvarnosti kažu da je “cilj izrade tehničke dokumentacije ispitivanje alternativnih puteva za ovu brzu cestu i njenog povezivanja sa djelovima glavne putne mreže”, te da je “njen početak kod graničnog prelaza Debeli brijeg, zatim preko zaleđa Herceg Novog, dolazi do Tivta ili Kotora i vezuje se na dionicu od zone Bratešiča ka Budvi”. Ističe se tamo da je “važno analizirati širu oblast i voditi računa o povezanosti brze ceste sa aerodromom Tivat i Kotorom”.
Kako će to da izgleda? Šta će biti trajno žrtvovano, hoće li sadašnji saobraćajni kolaps dobiti gigantske razmjere? Hoće li samo morem moći da se priđe Tivtu, Kotoru, Herceg Novom i svim drugim naseljima u zalivu?
Da se onaj lažni narodni tribun sa početka ove priče slučajno vremeplovom vratio u doba velikih osvajača ovih krajeva i da je kazao: „O Boki će se odlučivati u Boki!“, to bi tada imalo nekakvu snagu. Imalo bi makar u kancelarijama nekadašnjeg Dužda Republike Venecije, čija je riječ bila „zadnja“.
Bokelji su tada imali svoju riječ koja se slušala negdje mnogo dalje. Imala je ta riječ važnost i za vrijeme Austrougarske monarhije.
Recimo, veliki gradski park (Mornarički park) u Tivtu koji je podignut 1892. godine, o čemu svjedoči natpis na tada postavljenom spomen obilježju, izgrađen je po naredbi komandanta Austrougarske mornarice, fon Šterneka, kao poklon Tivtu i njegovim građanima, u znak poštovanja zbog ispunjenja prethodnog dogovora, potpisivanjem kupoprodajnog ugovora o prodaji zemljišta i dijela priobalja za izgradnju vojne luke Arsenal. Jer, pitao se Tivat i njen tadašnji “gradski otac”, kapetan Krstović, pitali su se vlasnici zemlje koju je Austrougarskja mornarice htjela da kupi, pitali su se i tadašnji stanovnici.
Ko danas pita građane Boke Kotorske (makar informativno), da li je megalomanska gradnja i nagrđivanje lica ovog zaliva i njegovo pretvaranje u naličje, u redu?
Šta još kažu fragmenti iz istorije Boke Kotorske o njenoj postojanosti, samoodlučivanju, saradnji sa velikim imperijama, borbama protiv osvajača za očuvanje ovoga što danas nimalo dostojanstveno propada?
Istina je da su se mapom Boke kitili i Venecijanska republika i Otomanska imperija, Austrougarska monarhija, Carska Rusija i Napoleonova Francuska.
Neki od njih (Venecija i Austrougarska) vjekovima su čuvali svoja strateški važna uporišta u ovom zalivu.
U njemu je uvijek cvjetala trgovina i pomorstvo, pa je suživot domaćeg stanovništa, naroda plemenite mješavine, tekao uprkos burnoj istoriji i uvijek nestabilnim vremenima, doživljavajući velike uspone ali i strašne pohare, opsade, bitke i tragedije.
U glavnim pomorskim centrima i njihovim prigradskim naseljima, u Perastu, Dobroti, Kotoru, Prčanju pa okolo – obalom Vrmca, Stolivom do Tivta, važnog zbog solane i imanja bogatih Bokelja, život pod patronatom Venecije se drugačije odvijao nego u okolini koja je bila pod otomanskom upravom.
Takođe, valja znati da je u XVIII vijeku Budva i dalje važna vojna i saobraćajna baza, koja tada ima pomorska skladišta sa hranom i brodskom opremom i važna je sanitetska stanica koja primorava mnoge brodove da održavaju karantin u Petrovcu gdje je bio venecijanski lazaret, pogotovo za one brodove koji dolaze iz otomanskih luka.
Kad se Bokeljska mornarica proslavila u XVI vijeku, kad je u bici kod Lepanta 1571. spasila venecijansku flotu od sigurne propasti, stekla je velik ugled, pa je ta slavna Republika nagradila brojnim povlasticama, zbog vojničkih i građanskih vrlina.
Muzeji Boke danas su prepuni trofeja i uspomena na minulu slavu tih vremena. Bokeljska mornarica je tada u svom borbenom odredu imala čitavu hijerarhiju (admiral, podadmiral, major, prvi kapetan, drugi kapetan, natporučnik, prvi poručnik, poručnik, narednik, pobočnik, barjaktar, kopljanik, kolovođa, mornar, mali admiral…).
Ali, ko danas maršira 365 dana u godini Bokom Kotorskom i eksploatiše ovakvo nasleđe? Čije “vojske” i kakva im je hijerarhija? Ko od dosadašnjih fanatičnih tragača za “valorizacijom” išta zna o važnim toponimima ovog zaliva i njegovim pomorskim veličinama, kako u davnoj tako i u novijoj prošlosti, od kraja Drugog svjetskog rata do raspada jugoslovenske države?
Kako se desilo da Boka i Bokelji postanu samo puki relikt ovako velike prošlosti, ali ne i aktivni učesnici u životu ovog podneblja, sa svojom kulturom, običajima, karakterima, moralnim vrijednostima i stilom života?
Kako se desilo da jedan prirodni dragulj i njegovo preostalo lokalno stanovništvo, danas postoje kao periferija a ne centar evropskih težnji Crne Gore?
Gdje je nestala Boka, gdje je izgubljen ključni kulturni, pomorski i ekonomski značaj Kotora i ko je tako naivno pomislio da Kotor nije grad ako mu administrativno oduzme taj status, pretvarajući ga u opštinu?
Kad prolaznim savremenim pisarima zatreba, Boka i Kotor su tu, “za pokazivanje”. Kad Boka i Kotor trebaju da se pitaju, onda se taj glas ne čuje. Dolaze njihovi samoproglašeni “zastupnici” koji ne znaju za mjesto Verige u zalivu i lance na dnu mora. Niti znaju kako se Boka nekada branila od Varvara.
Nema tih lanaca-veriga, koje mogu danas zaustaviti “progres po svaku cijenu”. A, Boku, izgleda, nema više ko da brani.
Autor: Nikola Vlahović, pomorstvo.info
