Izvor fotografije: Shutterstock.com
Crna Gora, a sa njom i Boka Kotorska, na putu je prema zajednici država i naroda Evropske unije već 12 godina (pregovori o pridruživanju EU, počeli su 29. juna 2012.)
Ovo “dugo putovanje u Jevropu” kako ga je domaći dramaturg u čuvenoj komediji nazvao, iz godine u godinu traje kao na trasi željezničke avanture od Beograda do Bara-kreće se sporo, često i stoji satima, napreduje nekako do cilja, sa umornim ali upornim putnicima.
Neko bi možda i odustao, ali je ulog preveliki, tu je blizu plavi Jadran, Mediteran, Evropa, pomorstvo, trgovina, turizam, izlaz iz balkanskih brda u veliki svijet, zajednica sa velikim i bogatim državama, tradicija i kultura kojoj prirodno pripada narod ovog podneblja.
Nije ni ta Evropska unija idealna, ali Crna Gora, a sa njom i Boka Kotorska, nema “plan B”, jer je svaka druga ideja suprotna od njenog geografskog položaja, istorijskog i državnog naslijeđa. Preciznije rečeno, Crna Gora a Boka Kotorska posebno, jesu Evropa, pripadaju Evropi, ne od juče nego hiljadu godina ranije. I kad se to zna, onda put prema jednom civilizacijskom koraku naprijed, ima puni smisao.
Ali, taj često deklarativni stav da je ova mala balkanska i mediteranska država čvrsto opredijeljena za pridruživanje velikoj evropskoj porodici, danas izgleda kao fatamorgana u pustinji: ispred nje je oaza sa hladovinom, palmama i vodom, na dohvat ruke, ali samo kao iluzija.
Moglo bi to sve da bude i drukčije, realno sasvim, ali treba rada, discipline, kulture, obrazovanja, vaspitanja novih generacija, od najranijeg uzrasta, treba novog razumijavanja prirodom prebogate Crne Gore, njene morske obale i lijepog dijela morske površine, treba zamisliti (a nije teško) da crnogorske planine, šume i jezera ništa ne zaostaju za Švajcarskom ili Austrijom, te da uz razuman pristup podizanju kulture, one ekološke, urbanističke i svake druge, mogu biti evropska i svjetska atrakcija.
Zašto to danas izgleda tako daleko i nemoguće i zbog čega će stoprocentni uzorak lokalnog stanovništa samo gorkom ironijom da odbaci takvu viziju budućnosti?
Crna Gora je već duže vremena u neformalnoj terminologiji turoperatora smještena na mapu “jednokratnog turizma”. Naime, turisti sve češće dolaze jednom i nikad više.
Razlog je mnogo. Od apartmanskog haosa, nejasne državne ideje šta se hoće od turizma i kojim pravcem treba da se razvija, do takozvanog ljudskog faktora, neobrazovanih kadrova sa “jeftinim” diplomama, odsustva opšte kulture, nepoznavanja ni osnova barem jednog stranog jezika, pa sve do opšteg bezakonja u podivljaloj “građevinskoj sezoni” koja traje svih 12 mjeseci, nasilja taksi službi, preskupih usluga, loših i neogranizovanih komunalnih službi i stalne saobraćajne paralize. Ali, to je tek “vrh ledenog brijega”.
Crna Gora jeste u takozvanoj tranziciji, ne samo ekonomskoj, nego i društvenoj. I tu činjenicu koriste u birokratskom, infrastrukturnom i čitavom društevnom haosu oni vrlo glasni ideolozi defetizma, koji će odmah reći da Crna Gora “nije pristala” da bude u Evropi, “…i šta će nam ta Evropa”.
A, zašto je Crna Gora sa Bokom Kotorskom potrebna Evropi i obrnuto, piše u aktima Evropske unije. U prevodu na jednostavan jezik, to što tamo piše značilo bi da ova mala, idealno pozcionirana država na obalama Jadrana ustroji svoje zakone na temeljima pozitivnog prava, da se oslobodi bezakonja, nereda, neuređenosti, da obnovi svoju pomorsku tradiciju, da ponovo svojom trgovačkom mornaricom zaplovi svjetskim morima i okeanima, da od svojih veličanstvenih planina napravi svoj Saint Moritz, na svakoj od njih, da uljudi, vaspita i obrazuje nove generacije svojih ljudi koji će stvoriti od ove države svoju Švajcarsku, svoju Austriju i svoj Monaco. Nemoguće?
Vrlo je moguće, ali taj put traži novu svijest, odbranu od dogmatizma, suludih teokratskih ideja i oslonac na svoje progresivne pretke, koji su svoje bitke protiv orijentalnog mraka vodili upravo u odbranu evropske kulture.
Da bi jedno društvo kao što je današnje crnogorsko krenulo prema istom cilju, gledajući barem jedan vijek unaprijed, važno je znati odakle dolazi i šta je prethodilo potrebi da Crna Gora i Boka Kotorska ponovo stanu uz Evropu, u punom smislu tih riječi.
Prvi čin tog kulturnog i opšte društvnog preporoda, a sa njim i ekonomskog (upravo tim redom!), morao bi da se tiče onoga što je napisao uvaženi Bokeljski intelektualac i vrsni erudita, Branko Sbutega: “Dvije trećine ukupno najvrijednijeg kulturno-istorijskog nasleđa Crne Gore nalazi se u Boki Kotorskoj. Nažalost, Crna Gora godinama unazad pokazuje da nema receptore koji bi prepoznali vrijednost ovog istorijskog poklona”.
Kad se ti “receptori” nanovo probude, ožive, onda i Crna Gora može dalje, jer je Boka Kotorske, ne samo sa svojom pomorskom već i kulturnom, etičkom i uopšte stvaralačkom ulogom, te onim što je ostalo od nje, najbolji test ove države u kom pravcu želi da ide.
Davne 1696. godine, kad je Peraštanin Nikola Burović kompletirao svoju zbirku peraških usmjenih pjesama, počelo je prvo sistematično sakupljanje crnogorskog usmenog književnog naslijeđa. Jer drugog tada nije ni bilo u zaleđu Boke i brdima.
Boka je čuvala i sebe i čitavu južnoslovensku kulturu, na način koji bi danas u XXI vijeku neko u savremenoj Crnoj Gori morao da poštuje, da ne svodi tu činjenicu samo na muzeološke artefakte i egzibicionističke parade svojih birokrata i dogmata, već da potraži među Bokeljima neka iskustva i primjeni ih u praksi. Recimo, stručnjake iz pomorske zajednice, ljude koji imaju odgovor na paralizu ove industrije.
Davno nekad, u prohujalim vijekovima, istaknuti rukovodilac ruske spoljne politike, član Tajnog komiteta velike Imperije – Adam Čartorijski, u svom čuvenom programu o razvoju prilika na Istoku, izložio je predlog o načinu ustrojstva balkanskih država i državica, za slučaj da dođe do raspada otomanske vlasti u evropskom dijelu Turske (na Balkanu). Prema tom planu Čartorijskog, Crnoj Gori je trebalo obavezno da se priključi i Boka Kotorska, ukoliko se mislilo da se od crnogorske države stvori jedno političko, vojno, diplomatsko, i prije svega, strateško uporište, od bitnog značaja za punu afirmaciju ruske istočne politike.
Bez daljeg razmatranja takvih ideja tog vremena, jasno je šta je Čartorijski prepoznao u Boki Kotorskoj: vrata Evrope i svijeta za Crnu Goru. To je poslednji crnogorski Kralj Nikola mnogo kasnije sam shvatio, da Crna Gora može biti ono što treba da bude, tek sa izlazom na Jadransko more.
Taj period u crnogorskoj istoriografiji može se sa punim pravom nazvati i crnogorskom renesansom, tačnije rečeno, važnom epohom kada je tradicionalna, plemenska Crna Gora preskočila vijekove i hvatala korak sa modernom i savremenom Evropom.
Šta bi današnji crnogorski glavari rekli na činjenicu da je u tom turbulentnom vremena na međunarodnoj sceni, na Cetinju, prijestonici male kneževine Crne Gore, nastalo moderno klizalište 1892. godine, teniski teren 1894. godine, golf teren 1906.godine, sketing/skejting 1910. godine, fudbalski klub “Lovćen” (osnovan kasnije, 1913.) i mnogo šta drugo. Mnoge evropske metropole tada nisu imale ni polovinu od nabrojanih zadovoljstava.
I, kako je dobro poznato, sve do Berlinskog kongresa 1878. ova tada mala ali borbena i slobodarska kneževina nije imala izlaz na more. Nešto ranije, ideja o ujedinjenju Južnih Slovena u jednu panevropsku zajednicu je u Boki utemeljena 1848. godine, kada je na Skupštini Bokelja podržana deklaracija o zajedničkom državnom konceptu. Taj događaj je oduševljeno pozdravljen i proslavljen topovskim salvama sa čestrdeset jedrenjaka, da je, kako zapisi iz tog vremena kažu, “sva Boka grmila”.
Zašto se ovakvi događaji, od istorijske važnosti za Crnu Goru i Boku Kotorsku danas ne ističu kao krunski dokazi o vjekovnoj težnji opstajanja u evropskoj matici, kulturnoij, ekonomskoj i svakoj drugoj? Brisanje Crne Gore i njenog mediteranskog i evropskog naslijeđa, taj sve češći destruktivni posao raznih novih geostratega, ne vodi u pravcu prosperitetne zajednice, već suprotno, u pravcu otpora prosperitetu.
Druga crnogorska dinastija, Balšići, u heraldičkoj tradiciji baštini dva grba. Grb Balšića sa višekrakom zvijezdom prvi put je objavljen u čuvenom Rihentalovom zborniku (1420) sa Opšteg crkvenog sabora u Konstanci (1414). U svim kasnijim grbovima iznad kacige je vuk, dok se u štitu pojavljuju zvijezde sa različitim brojem kraka (sedam, osam, devet, sedamnaest, dvadeset tri…).
Grb Balšića je sedmokraka srebrna zvijezda na trouglastom crvenom štitu. lznad srebrne kacige iz zlatne krune izlazi srebrni vuk sa isplaženim crvenim jezikom. Sedmokraka zvijezda je simbol sklada, sveukupnosti, uobličavanja a crveno hrabrosti i velikodušnosti. Srebrni vuk simboliše čistotu i čestitost, uz hrabrost i tvrdoglavost.
Mogu li ove tradicionalne vrline Crnogoraca sa grba Balšića da u zajedništvu sa Bokom Kotorskom daju svoja najbolja djela u godina koje slijede, mogu li, dok traje imitacija života u čekaonici pred vratima Evropske unije, da se ponovo probude i učine povratak ove države svojoj evropskoj porodici mogućim?
Autor: Nikola Vlahović, pomorstvo.info
