Izvor fotografije: cowardlion / Shutterstock.com
Grinički meridijan, imaginarna linija, prvi put uspostavljena 1851. godine, korišćena je za označavanje 0° geografske dužine. Prolazi kroz Grinvič, opštinu u Londonu, i završava se na Sjevernom i Južnom polu. Zbog označavanja 0° geografske dužine, takođe je bio poznat kao početni meridijan. Služio je kao međunarodno priznat početni meridijan od 1884. do 1984. godine, kada ga je zamjenio Međunarodni referentni meridijan (IRM), koji se od njega razlikuje samo malo.
Svaka imaginarna linija koja spaja Sjeverni i Južni pol, a koristi se za lociranje položaja na Zemljinoj površini u pravcu istok-zapad, je linija geografske dužine ili meridijan. Definisanjem meridijana kao referentne tačke i uzimanjem hiljada posmatranja neba sa istog meridijana, astronomi su mogli stvoriti tačnu mapu neba. Standardizacija astronomskih mapa je, zauzvrat, bila ključna za pomorsku navigaciju. U 17. i 18. vijeku svaka zemlja je definisala svoj početni meridijan, koji je obično prolazio kroz njen glavni grad. Na primjer, Francuska je imala Pariski meridijan, a Prusija Berlinski meridijan.
Engleska je uspostavila svoj meridijan koji je prolazio kroz tačku u Kraljevskom opservatorijumu u Grinviču. Prvi takav meridijan – kasnije nazvan po John Flamsteed-u, prvom kraljevskom astronomu – uspostavljen je 1676. godine. Tokom godina, tri nova meridijana su uspostavljena u opservatorijumu kako su novi instrumenti zamijenjivali starije, svaki meridijan bio je istočno od prethodnog. Godine 1721. drugi kraljevski astronom, Edmond Halley, uspostavio je drugi meridijan, a sredinom 18. vijeka njegov naslednik, James Bradley, uspostavio je treći.
Godine 1851. još jedan kraljevski astronom, Sir George Biddell Airy, uspostavio je četvrti meridijan, 5,79 metara (19 stopa) istočno od Bradley-evog meridijana u Grinviču. Ovaj novi meridijan prolazio je kroz instrument Airy-jevog dizajna, kasnije nazvan Airy Transit Circle, koji se koristio za određivanje položaja zvijezda i drugih nebeskih objekata posmatranjem njihovog prolaska (tj. njihovog prelaska preko meridijana) i zenitne udaljenosti (tj. ugla između svakog objekta, posmatrača i tačke direktno iznad posmatrača). Bilježenjem vremena posmatranog prolaska zvijezda čiji su vremenski prolazi već dobro poznati, mogle su se vršiti korekcije na tom satu i drugim satovima u opservatoriji i šire.
Kako su putovanja i komunikacije napredovali u 19. vijeku, pojavila se potreba za zajedničkim svjetskim standardom geografske dužine. Kao posledica toga, 1884. godine održana je međunarodna konferencija u Washington-u, D.C., na kojoj su predstavnici 22 od 25 zemalja glasali za imenovanje “meridijana koji prolazi kroz centar tranzitnog instrumenta u Opservatorijumu u Grinviču kao početnog meridijana za geografske dužine.” Značajno je da se Francuska uzdržala od glasanja i nastavila da koristi Pariski meridijan do 1911. godine. Tako je 1884. godine Airy-jev meridijan međunarodno priznat kao zvanični Grinički meridijan i početni meridijan, iako se Bradley-jev meridijan nastavio koristiti u Britaniji za potrebe kartografije.
Kraljevski opservatorijum u Grinviču, koji je sada dio UNESCO-vog svjetskog nasleđa, ima bronzanu traku u pločniku koja označava istorijski početni meridijan, ali ta linija više nije pravi početni meridijan. Godine 1984. novi terestrički koordinatni sistemi usvojeni su na osnovu satelitskih podataka i drugih mjerenja, poput onih napravljenih korišćenjem lunarnih laserskih mjerenja (LLR), vrlo dugih baznih interferometrija (VLBI) i povezanih elemenata radio interferometrije. Od tada, podaci koje pruža američki GPS (Globalni pozicioni sistem) i druge konstelacije satelita za radio-navigaciju pomažu u preciznom određivanju globalnog pozicioniranja i vremena. Meridijan od 0° sada se definiše kao imaginarna ravnina koja prolazi kroz centar Zemlje, a ne kroz lokalni vertikalni centar Airy Transit Circle-a. Poznat kao Međunarodni referentni meridijan (IRM), ovaj novi početni meridijan je odobren od strane svih zemalja. Prolazi oko 102,5 metara (oko 336 stopa), ili 0°0′5,3″, istočno od Airy-jevog meridijana.
Istorijski Grinički meridijan prolazi ne samo kroz Englesku, već i kroz Francusku i Španiju u Evropi; Alžir, Mali, Burkinu Faso, Togo i Ganu u Africi; i Antarktik na Južnom polu. Siječe ekvator (0° geografske širine) u Atlantskom okeanu.
Kao istorijski početni meridijan, linija sjever-jug u Grinviču služila je kao referenca za sve druge meridijane geografske dužine, koji su bili numerisani istočno ili zapadno od nje. Počevši od 1884. godine, Grinički meridijan je takođe služio kao osnova za svjetski standardni sistem vremenskih zona. Srednje solarno vrijeme (tj. prosječno vrijeme kada Sunce prelazi meridijan) u opservatoriji u Grinviču bilo je definisano kao Grinvičko srednje vrijeme (GMT) od 1884. do 1972. godine, kada ga je zamijenilo Koordinisano svjetsko vreme (UTC) kao međunarodni vremenski standard. GMT se nastavio koristiti, sada kao vremenska zona, a ne kao vremenski standard, u Ujedinjenom Kraljevstvu, drugim evropskim zemljama i nekim afričkim zemljama. Teoretski, standardno vrijeme postajalo je za jedan sat ranije za svakih 15° geografske dužine zapadno od Grinvičkog meridijana i za jedan sat kasnije za svakih 15° geografske dužine istočno.
Izvor: britannica.com
