Izvor fotografije: Marian C / Shutterstock.com
Pri pomenu Svetog Nikole širom hrišćanskog (ali i nehrišćanskog) svijeta uglavnom se govori o njemu kao zaštitniku pomoraca, plovidbe, brodova, putnika, ribara i pekara. Ali, ovaj svetac je takođe i zaštitnik oklevetanih, nevino osuđenih, milosrdnih bratstava, dobrotvora, djece, neudatih djevojaka, trgovaca, pa čak i zalagaoničara.
Ali, ni to nije sve, jer su Svetog Nikolu, kao zaštitnika uzele i neke države, poput Rusije i Grčke, mnogi svjetski gradovi poput Fribourg-a u Švajcarskoj i Moskve, mnoge svjetske luke (posebno u Grčkoj i Italiji) i jedno mediteransko, svjetski poznato ostrvo: Sicilija!
U grčkom folkloru Sveti Nikola se opisuje kao „gospodar mora“. Na najpoznatijem ratnom grčkom brodu “Averof” nalazi se mala crkva posvećena Svetom Nikoli. Grci zbog toga vjeruju da ovaj brod-spomenik koji je učestvovao i u Balkanskim ratovima, nikada nije izgubio nijednu bitku!
Jednu od prvih posvećenih crkava Svetom Nikoli, sagradio je u VI vijeku vizantijski car Justinijan u Carigradu. U drevnom Kotoru, bio je tokom prohujalih vijekova, pa tako i danas, naročito omiljen i razvijen kult Svetog Nikole.
Kao zaštitnik mornara i putnika, Sveti Nikola je prirodno bio poštovan u ovom gradu zbog činjenice da je oduvijek bio važna mediteranska luka i stecište pomoraca, trgovaca, svjetskih putnika.
Dobrog pomorca ne pravi mirno more. A, ono nemirno ga zauvijek definiše.
Jer, i najkuražniji morski vuk, u suočenju sa prirodnim silama, tamo na nepreglednoj pučini, imao je nekada samo svoju unutrašnju snagu i vjeru u Svetog Nikolu. I ona ga je vodila. Mnogo je primjera u istoriji pomorstva da je ta vjera u odsudnim momentima, u beznadežnim okolnostima, pomogla hrabrima.
Poznati bokeljski teolog, pokojni don Anton Belan iz Prčanja, govorio je da se bez imena Svetog Nikole nije moglo ploviti, da su brodovi nosili njegovo ime, da je svaki dan na brodu počinjao i završavao molitvom Bogu i u čast Svetome Nikoli i da je sve što je Boka stekla kroz svoju prošlost i preko svoje umjetnosti, stekla zahvaljujući moru i Svetom Nikoli.
Prema tradiciji mornari Bokeljske mornarice, na Svetog Nikolu čuvaju oltar sa njegovim likom i sliku iz osamnaestog vijeka poznatog mletačkog slikara Pietra Antonia Novellia, koja je nekada krasila crkvu Svetog Nikole u Kotoru. Zvono sa te crkve otkucava i danas sate sa Gradskog tornja i ono je iz 1602. godine.
Kada se pogleda istorija gradnje crkava posvećenih Svetom Nikoli i način na koji je povezan kult Svetog Nikole sa zaštitnikom grada Svetim Tripunom, prije svega u umjetničkim djelima i poznatim testamentarnim zavještanjima Kotorana, može se slobodno reći da su oba svetitelja u duhovnom pogledu uvijek vršili istu misiju-zaštitu ovoga grada i njegovih žitelja.
U Kotoru i njegovoj neposrednoj okolini tokom srednjeg vijeka postojale su brojne crkve i manastiri posvećeni Svetom Nikoli.
Jedan dokument iz 1289. godine, dakle, iz ranog XIII vijeka, govori o prvoj poznatoj crkvi Svetog Nikole, koja se nalazila u Dobroti u blizini sjevernih vrata grada. Sagradila je vlastelinska porodica Drago iz Kotora, unutar samih kotorskih bedema.
Već u prvoj polovini XIV vijeka, druga crkva posvećena Svetom Nikoli podignuta je kao zadužbina Tripuna Buće, (oko 1353. godine kada je crkvu bogato darovala Ktitorova žena) a nalazila se u blizini palate Bizanti, u ulici Svete Agate.
Bila je, kako je to na latinskom zapisao 1605. godine kotorski biskup Baronio u svom izvještaju „sa vizitacije“, Tota depicta picturis grecis („Sva prikazana kao na grčkim slikama“).
Ova zadužbina Tripuna Buće bila je zapravo pravo sjedište pomoraca, koja se u XIV vijeku nazivala Pia sodalitas naviculatorum Catharensium („Pobožna grupa kotorskih mornara“).
Zbog toga se u izvorima crkvi najčešće pominje kao crkva Svetog Nikole mornara.
U Biskupskom arhivu u Kotoru čuva se Stahlt, dokument iz 1463. godine („Knjiga o bratstvu Nikole Kotorskog pomorca“) pisan na pergamentu. Ukrašen je minijaturom u vidu inicijala slova A sa likom Svetog Nikole, zaštitnika bratstva.
Bokokotorska regija ima više crkava koje slave Svetog Nikolu. Jedna od njih, koja nosi ime Sveti Nikola na hridi, nalazi se na 15 metara visokoj hridi u blizini obale u Donjem Grblju, nadomak sela Krimovica. Prema predanju, tu prethodnu, zavjetnu crkvu na Krimovici, podigao je nepoznati Grk, nakon što se spasio od nevremena na moru i spas našao na hridinama Krimovice. Na starim i preciznim austrougarskim vojnim mapama, ovo mjesto je upisano kao Scoglio Nicola. Jer je taj anonimni Grk vjerovao da ga je spasila moć Svetog Nikole.
Na krajnjem istoku Velike plaže u Ulcinju, blizu rijeke Bojane, nalazi se takođe stara crkva Svetog Nikole. Prema legendi, brodovi koji su za Pulju (Apuliju) transportovali tijelo svetog Nikole zaustavili su se na ovom mjestu kako bi obavili popravku jedrenjaka.
Pošto je tijelo tog sveca, zaštitnika pomoraca i trgovaca tu iskrcano, jedan bogobojazni Ulcinjanin je na ovom mjestu sagradio skromni hram. Da bi iskazali zahvalnost svecu, stariji mještani dolaze na ovo „malo hodočašće“ bosi, hodajući i po nekoliko kilometara.
Najmlađa je svakako pravoslavna crkva Svetog Nikole u starom gradu u Kotoru, izgrađena početkom XX vijeka.
Malo je poznato, ali postoji mala crkva Svetog Nikole u Gornjim Rovcima, koja se nalazi pored glavnog ulaza u kompleks pravoslavnog Manastira Morača i starija je od ovog poznatog svetilišta. Smatra se da je u to vrijeme bilo uobičajeno da se prvo izgradi manja crkva koja će se koristiti tokom gradnje manastira. Freske kojima je oslikana i danas privlače pažnju stručne i laičke javnosti. Rađene su 1639. godine i spadaju među najljepše freske u Crnoj Gori.
Posebno je misteriozna crkva Svetog Nikole u Boljkovcima (Šumadija), jedina na Balkanu za koju se zna da čuva insignije Templara, koji su tuda prolazili na putu prema Bliskom istoku. Četiri prozora pod zvonikom imaju svevideće oko u trouglu. Donji prozori imaju oblik krsta u krugu. Iznad glavnog ulaza u crkvu nalazi se luk na kome se nalaze dva lava, koji čuvaju mač u obliku krsta. Smatra se da je ova prastara crkva Svetog Nikole namjerno odabrana, da čuva te insignije, kako bi put vitezova bio zaštićen moćima velikog svetitelja. Prema nekim podacima, srednjovjekovni despot Đurađ Branković, sahranjen je po sopstvenoj želji baš u dvorištu te crkve Svetog Nikole.
Poznata bokeljska Pinakoteka u samostanu Sveti Nikola u Prčanju, ima uređenu zbirku portreta prčanjskih kapetana iz XVIII i XIX vijeka. Svi oni su slavili Svetoga Nikolu i sa vjerom u njega širili jedra i plovili morskim bespućima.
Opšti, civilizacijski uticaj imena i značaja Svetog Nikole na duhovnost ljudi širom svijeta, neopisiv je riječima jer je snaga vjere u njegovu moć, u časovima napuštenosti i beznađa ili osjećaju obespravljenosti, pomogla mnogima, svakome na različite načine.
Brojna su predanja, vjerovanja ali i čitava savremena svjedočanstva čuda Svetog Nikole.
Na dan ovoga svetitelja, svi brodovi, gdje god da se nalaze, bacali su svoja sidra i do sutradan mirovali, odajući mu počast.
Danas se uoči praznika često zaustavljaju brodovi dok se mornari pomole svetitelju i onda nastavljaju put. Vjeruje se da svojim čudesnim moćima Sveti Nikola pomaže svakome ko mu se obrati za pomoć u bolesti, nemoći i duševnoj patnji, te da se uz pomoć njegove molitve slijepima vraća vid, hromi prohodaju, a gluvima se vraća čulo sluha.
I ono najznačajnije: vjera u Svetog Nikolu nadrasla je čak i taj religijski okvir! Jer, Sveti Nikola, osim religioznog, istovremeno predstavlja i simbol nade za svakog pojedinačnog čovjeka. I, prije svega, simbol vjere da će mu biti dobro i da će život pobijediti.
San Nikola Di Bari, zaštitnik je Crnoj Gori bratskog grada Barija u Italiji, (Regio di Puglia).
Tu je središte zabave, umjetnosti i tradicije, ali „sažimanje duše“ grada ovom definicijom nije ispravno reći. Jer, Bari je jedinstven i vanvremenski. Kao što je i svetac koji ga čuva takođe vanvremenski.
Sveti Nikola je rođen u grčkoj koloniji na Bliskom istoku, u Patari, ali su njegovi posmrtni ostaci čuvani u obližnjoj Miri, gdje je bio episkop.
Prema predanju, na jednom turskom ostrvu, Gemiler Adasi blizu grada Fetije, nalazio se rimski grad u kojem je Sv. Nikola služio kao episkop.
Postoje i ostaci Episkopske palate, do koje je od mora vodio hodnik, dug nekoliko stotina metara. Tu su i danas ostaci crkve Svetog Nikole, sa grobnicama u kripti pod crkvom.
Kao episkop, Nikola je dugo živio i kao malo koji svetac umro prirodnom smrću, u starosti. Svetitelj je po upokojenju navodno tu prvo sahranjen 340 godine.
Naučnici sada vjeruju da je vrijeme njegove smrti ipak oko 343. godine nove ere, a da je Sveti Nikola bio sahranjen u crkvi u Demreu, gdje je ležao do XI. vijeka.
Ostaci Svetog Nikole bile su u Miri od 337. do 1087. godine, kada je grupa od 62 mornara i trgovca odlučila da prenese posmrtne ostatke u Bari koji je tada bio u dubokoj krizi, kako bi ga mošti tog sveca izbavile.
Prema pisanim tragovima, 9. maja te 1087. godine, pomenuta grupa trgovaca i pomoraca iz Barija, izvela je čitav poduhvat.
Jedna druga verzija ovog, nesumnjivo istorijskog događaja kaže da se Sveti Nikola javio u snu jednom pravoslavnom svešteniku u Bariju, koji je tada bio pod vizantijskim patrijarhom i tražio da njegove mošti prenesu u Bari. Njegovu molbu 1087. godine uslišili su ili italijanski pirati ili normanski avanturisti.
Za Svetog Nikolu se govori da je čudotvorac i da se mnoga čuda dešavaju od njegovih čudotvornih moštiju iz kojih neprestano izbija sveto miro kojim se liječe bolesnici.
Mnogo je brodova, ostrva, luka, aerodroma, stadiona, putničkih agencija i svega drugog što je povezano sa putovanjima, masovnim turističkim, poslovnim, ali i nevoljnim migracijama, koji nose ime Svetog Nikole ili je on njihov „patron“, zaštitnik. Ikone sa njegovim likom prisutne su u čitavom hrišćanskom svijetu, u kućama, prevoznim sredstvima, radnim prostorima…
Godine 1953, sveštenstvo crkve u Bariju, u Italiji, riješilo je da otvori svoju najveću svetinju – grob Svetog Nikole. Vlaga je prijetila moštima ovog velikog svetitelja, i pristupilo se saniranju svih oštećenja koje su vijekovi i voda nanijeli njegovim zemnim ostacima.
Restauracija je završena poslije četiri godine, a tom prilikom je profesor anatomije Luiđi Martino postao prvi i jedini naučnik koji je uradio detaljnu osteološku analizu moštiju Svetog Nikole. Rezultati njegove analize su iznenadili javnost i pokazali su da je svetac izgledao gotovo identično svojoj predstavi na ikoni.
Pojedine savremene kulture „preoblikovale“ su Svetog Nikolu, kao dobrotvora i onoga ko je brinuo o djeci, donosio im poklone i bio njihov čuvar, dajući mu ime Santa Klaus (od Santa Nikolaus). Učinili su to Skandinavci, pa je svijet dobio Djeda Mraza, kao neku vrstu „estradne inkarnacije“ ovog velikog svetitelja.
Od 1931. godine oko novogodišnjih praznika Coca-Cola u svojim reklamama stavlja fokus na tu „komercijalnu“ inkarnaciju Svetog Nikole, „preoblikovanog“ u dobrodušnog Djeda Mraza. Često se u te svrhe prikazuje običaj kačenja čarapa u koje treba da se stave darovi, a što je inače dio jedne priče koja prikazuje velikodušnost Svetog Nikole.
Traganje za detaljima iz života Svetog Nikole ne prestaju. U antalijskom gradu Demre arheolozi su 2022. godine pronašli temelje crkve i grobnicu za koju vjeruju da je grobnica Svetog Nikole. Ovo veliko otkriće tek će objasniti (ili potvrditi) mnoge do sada poznate činjenice o ovom svetitelju. Jer, što je svijet mobilniji, pokretniji, njegov značaj je sve veći. Vjera u njegovu zaštitničku moć opstajava, posebno kod pomoraca, i u dobru i u zlu.
Zato je, vjerovatno, nastala i jedna izreka starih dalmatinskih pomoraca: „Ako hoćeš da spavaš idi u crkvu na misu, ako hoćeš da naučiš da se moliš, idi na brod“.
Autor: Nikola Vlahović, pomorstvo.info
