Izvor fotografije: Nikola Vlahović, pomorstvo.info
Koncentracija istorije na svakoj stopi bokokotorskog zaliva, nudi bezbrojne dokaze o vremenima, kad su ljudi imali visoki moral i cijenili, pažljivo čuvali i dograđivali svoj kulturni identitet i kad je izgovorena riječ imala značaj i težinu.
Na samom početku XX vijeka, u doba novog evropskog stila života i stvaranja (poznatog u žargonu hroničara tog vremena kao Belle epoque), malo naselje na sred bokokotorskog zaliva, Kamenari, posebno se isticalo u nastojanju da živi u duhu te nove kulture. Ali, naravno, držeći se čvrsto nasleđene venecijanske tradicije utemeljene tokom četiri vijeka prije dolaska administracije Austrougarske monarhije u ove krajeve.
Već tokom prvih dvadeset godina tog novog vijeka, tadašnji mještani zaliva Boke, nazvali su Kamenare: „Mali Pariz“. Iz mnogo razloga.
Mada danas skoro i nema većeg dijela ranije poznatih porodica iz ovog kraja, u kući na samom pristaništu bokeljske „Catare“ (trajekta), na Kamenarima, živi Tomo Katurić, potomak jedne takve stare porodice. Ovaj bivši bokeljski pomorac, kapetan je duge plovidbe, čija je karijera počela u slavnoj kotorskoj „Jugooceaniji“ a nastavila se u takođe čuvenoj pomorskoj kompaniji „Dabinović“ iz Monaka .
Osim pomorske karijere, tokom svog života i rada postao je jedan od najpoznatijih filatelista, ne samo u Boki, Crnoj Gori i nekadašnjoj Jugoslaviji, nego i u svijetu. Može se bez pretjerivanja reći, da je zahvaljujući njemu sačuvana poštanska istorija Boke Kotorske. U njegovim zbirkama poštanskih maraka leži pravo bogatstvo, tako reći nacionalno blago koje svjedoči i jednoj značajnoj strani građanskog života u Boki Kotorskoj i Crnoj Gori.
Kao predsjednik Saveza filatelista Crne Gore i počasni član Kraljevskog filatelističkog društva u Londonu, čije su kolekcije poštanskih maraka osvajale brojne nagrade na međunarodnim takmičenjima, među kojima su i unikati koji se tiču pomorstva i brodova, ovaj autentični Bokelj, učinio je više na promociji crnogorske i bokeljske kulture i tradicije nego sve “nadležne” institucije u novije doba.
U kući Toma Katurića (čiji se predak isto tako zvao) na Kamenarima, “ispred Catare”, porodica je otvorila kafanu 1906. (i nikada nije zatvarana do današnjih dana). U godinama do Drugog svjetskog rata, u toj kafani su se održavali balovi, zabave i drugi društevni događaji ljudi ovoga kraja Boke. Kroz ovu “instituciju” između dva različita vijeka, prošli su i znani i neznani, i slavni i neslavni, ali je svako barem jednom zastao da “uzme dah” i napravi pauzu dok putuje sa kraja na kraj ovog uzbudljivog i veličanstvenog zaliva.
Postojala je do 1966. do postojeće kuće Katurića još jedna koja je srušena izgradnjom Jadranske magistrale, a koja je estetikom takođe svjedočila o važnosti vremena koje je ostavilo trajni pečat na bokeljsku kulturu i posebnosti njenih porodica.
Ugao kafane krasi impozantni Džuboks (Juke Box), čudo onoga vremena, veličine ormara ili vitrine, koje su Katurići donijeli iz Beča 1910. godine i koji se “navijao” ručno.
O bogatoj prošlosti Kamenara govori ovaj poznati stari bokeljski kapetan, svjedok i akter jedne “kulturne revolucije” koja se dešavala na početku XX vijeka, na malom prostoru i u jednoj maloj, ali za Boku značajnoj zajednici koja je dala mnogo važnih ljudi za istoriju ovoga kraja, ali i za istoriju Crne Gore i svih južnih Slovena.
Katurić svjedoči kako su mješatni Kamenara uoči Drugog svjetskog rata imali pozorište za 300 stanovnika u poznatoj kući Sekulovića, te Omnibis (za prevoz putnika kopnenim putem, osnovan od grupe akcionara krajem XIX vijeka kao prvi organizovani kopneni prevoz u ovom dijelu današnje Crne Gore), Cataru-trajekt (funkcionalnu od 1901., a neku godinu ranije napravljenu od dvije barke i drvene platforme, pokretanu “na vesla”), poštu, čitaonicu, tamburaško društvo, Sokolsko društvo (sportsko i kulturno), a nakon Drugog svjetskog rata vaterpolo klub i odbojkaški klub, mesaru, brijačnicu, sedam prodavnica (dućana)…”Vodeni taxi”, rečeno današnjim riječnikom, pokrenula je porodica Balić sa Kamenara prevozeći narod u obližnja mjesta.
Rođeni su i živjeli u Kamenarima i znameniti ljudi onoga vremena, Mato Đuranović (čuveni slikar), Dr Simo Milošević (bakteriolog, predratni profesor Medicinskog fakulteta u Beogradu i član Izvršnog odbora AVNOJ.a), Dušan Đučić, prvi ambasador u Kraljevini SHS…
Tomo Katurić, naš najpoznatiji i najtrofejniji filatelista, vlasnik je dvije unikatne kolekcije: “Poštanska istorija Boke Kotorske od 1809 do 1875” koja sadrži 250 pisama, odnosno 128 listova iz doba Napoleona. Napominje da se od 1850. godine pisma samo pečaćena, što se kvalifikuje kao predfilatelija, ali u kolekciji su i pisma sa poštanskim markama.
Katurićeva kolekcija je i dobrim dijelom sastavljena od pisama iz porodične prepiske. Članovi ove poznate pomorsko trgovačke porodice često su putovali i imali razgranate prijateljske i poslovne veze širom svijeta. U porodici Katurić su još dvije vrijedne kolekcije (sina Đorđa “Pisma bokeljskih pomoraca 1839 1880” i supruge Jelisavete “Pisma mornara sa austrougarske flote 1914 – 1918”).
Koliko je ovo važno za istoriju Crne Gore i Boke, Katurić opisuje navodeći i ove činjenice: „Prva pošta u Boki Kotorskoj otvorena je u Herceg Novom 1804. godine, dakle prije ravno 210 godina, ili, godinu dana prije nego u Dubrovniku, a sedamdeset godina prije nego na Cetinju (koje je dobilo poštu tek 1874). Inače, prije 142 godina štampana je prva crnogorska marka sa likom Knjaza Nikole. Svjetska filatelistička organizacija ima 92 zemlje članice, a osamdeset odsto tih zemalja ne mogu se pohvaliti sa ovakvim jubilejom!”.
Godine 2018. Tomo Katurić je dobio i međunarodno priznanje za svoj rad od organizacija “Nexofil” i “Nexoum” iz Madrida, pa je istovremeno imenovan kao član žirija za najljepšu marku i kovani novac na svijetu. Takođe, u Bankoku pod patronažom FIP (Federacija Internacionalne Filatelije) dobio je poziv da bude član žirija i Nacionalni Komesar Crne Gore, zbog čega je dobio dvije zlatne medalje i to jednu kao član žirija, a drugu kao Nacionalni Komesar Crne Gore. Član je i Evropske akademije filatelista.
U oktobru 2006. godine na 70 kongresu Svjetske organizacije filatelista u Malagi , Tomo Katurić traži rijeć, drži govor i poziva prisutne da prime Crnu Goru u ovu asocijaciju. Sjeća se: “Svi su podigli zeleni karton i glasali za prijem, a onda su ustali i skandirali, Montenegro, Montenegro!!!”.
Tomo Katurić je i veliki borac za zaštitu bokeljske kulture i njenog nasleđa, pa je zapamćeno da je 2017. digao glas protiv devastacije zaliva:
“Budući da sam član evropske filatelije u Parizu u čijem sastavu su i tri člana iz UNESCO-a, među njima i bivši predsjednik Francuske, gospodin Nikola Sarkozi, pisaću da ovo što se od Boke radi neko dobro razmotri. Ovo tim prije što je Boka Kotorska od Veriga zaštićeno područje UNESCO-a. Od ovako lijepog, Bogom danog zaliva ovo niko u svijetu ne bi radio…Kotor je u mojoj mladosti kada sam u njemu pohađao Srednju i Višu pomorsku školu bio grad kapelina i gospode i zato bi volio da Kotor ostane takav, uz svu ljepotu koju nam je priroda nesebično darovala. Naravno da se mora gradit ali s mjerom i onako kako treba. Posjetio sam 200 gradova svijeta i zamislite kada bi neko u Kopakabani, Floriju, Flamengu, Lebronu krenuo da gradi betonom, bio bi lud!”.
Tomo Katurić se bavi filatelijom od 1974. godine kada mu je stric Lazar, inače građevinski inženjer “predao” njegovu dotadašnji kolekciju poštanskih marki, kako bi nastavio tradiciju koju je počeo njegov pradjed Mate, koji je bio pomorski kapetan na jedrenjacima, a nastavio djed Tomo koji je bio trgovac žitom. Katurićeva kolekcija je unikatna i dobrim dijelom sastavljena je od pisama iz porodične prepiske.
Od 2006. kada je osvojio prvu zlatnu medalju za Crnu Goru, sa svjetskih takmičenja donio je čak 12 zlatnih medalja!
“Marke su najbolja promocija jedne zemlje, jer se na njima prezentuje kultura, istorija, sport, flora i fauna, prirodne ljepote nekog kraja i turizam”, kaže ovaj stari kapetan i čuvar poštanske istorije Boke Kotorske i Crne Gore.
Hoće li današnje generacije prisjećanjima na slavnu prošlost i ovakve ličnosti naći motiv za bolju budućnost?
Razgovarao: Nikola Vlahović, pomorstvo.info
