Izvor fotografije: Cortyn / Shutterstock.com
Ilirski i rimski grad Riznium, današnji Risan, zaboravljen od neukih, a pritisnut od prostih, kao i veći dio drugih mjesta u zalivu Boke, sa tragovima starih civilizacija, našao se u zadnjih dvadeset godina u svjetskim arheološkim časopisima više puta nego svi najvažniji lokaliteti na ovom dijelu Mediterana.
A, počelo je tako što je jedna mala grupa arheologa sa Varšavskog univerziteta iz Poljske, pronašla još 2016. godine ostatke palate ilirskih kraljeva u sred Risna-Rizniuma. Iskopavanja su počela od 2000. godine, ali ih je zaustavila moć „demokratskog bagera“ i armiranog betona, pozicioniranog tačno na nekoliko metara iznad lokaliteta. Do današnjeg dana, to je prva i jedina ikada otkrivena palata ovih drevnih vladara, čija se moć prostirala od današnje Istre i Kvarnera na sjeveru, do Grčke i njenih arhipelaga na jugu. Ta činjenica bi svakako privukla malu armiju svjetski poznatih istraživača sa najvažnijih univerziteta. Ali, tu postoje dva bedema: jedan je stvarno vidljiv, „apartmanski“, a drugi je birokratski.
Nestvarna ignorancija neprocjenjivog kulturnog blaga.
U zalivu Boke postojao je i potonuli grad poznat u predanjima kao Bobovac, na području takozvane Crnoduboke rijeke (Tivatski zaliv), koji je bio veliko urbano naselje jedne ranije civilizacije. I još stotine takvih dokaza da ovdje nisu najprije bile amebe, pa odmah posle njih Investitori. Nego je ovdje u prošlosti bilo i visokih kultura, nedokučivih sa pozicije savremenog dna.
I pod vodom i na obali, i na brdima oko Boke, leži neprocjenjivo arheološko blago. Neki preduzetniji i odgovorniji (takođe na obalama Jadrana i „u carstvu Ilira“), dobro su se potrudili da svakom, makar i malom otkriću ovakvih tragova ranijih civilizacija, daju na važnosti, da ga zaštite, uknjiže u prvorazredna kulturna dobra i pronađu prateće istorijske podatke o njima. Da se dohvate lokalnih mitova i legendi, što da ne, ako ih ima, da turistima raspale maštu pod zvjezdanim nebom u ljetnim noćima.
Bokešku priču, slojevitu, prebogatu, intrigantnu, inspirativnu, pričaju još samo rijetki „frikovi“, čudaci u dijalektičkom konfliktu sa histeričnom današnjicom. Odnos uzavrele, haotične i neartikulisane stvarnosti prema toj senzibilnoj vrsti, ne razlikuje se od odnosa prema ostacima Rizniuma i jedine do danas otkrivene palate ilirskih kraljeva. Ali, duh prošlosti dolazi izdaleka i ide još dalje. Zna da dobaci znatno duže od mizerne prolaznosti epohe pohlepnih.
Autor: Nikola Vlahović
