Izvor fotografije: Shutterstock.com
Međunarodna pomorska organizacija (IMO) i Međunarodna organizacija rada (ILO), u ovoj 2025. godini, ali i godinama koje tek slijede, zaštitu prava pomoraca postaviće na vrh prioriteta u smislu poboljšanja uslova rada, zaštite na radu, administrativnih olakšica i druge vrste logistike koji će se regulisati novim propisima.
Opšte je mjesto činjenica da se 80 odsto svjetskog trgovinskog transporta obavlja morima i okeanima, a da ključnu ulogu u toj globalnoj trgovini i igraju pomorci, osiguravajući bezbjedno upravljanje, navigaciju i održavanje brodova.
Ovdje treba podsjetiti na nekoliko važnih činjenica, prije svega na jedan od najvažnijih međunarodnih instrumenata koji reguliše prava i uslove rada pomoraca kakva je Konvencija o radu pomoraca (MLC 2006).
Naime, MLC 2006, postavlja minimalne standarde za radne i životne uslove pomoraca, uključujući prava na repatrijaciju, pristup medicinskoj pomoći, adekvatne uslove rada i života na brodu, te zaštitu od zlostavljanja i diskriminacije.
U tom smislu, IMO i ILO spremaju podizanje tih minimalnih standarda na viši nivo u ovoj i narednim godinama, svakako u duhu vremena, novih tehnologija i drugih okolnosti koji diktiraju opšte uslove života u pomorskom transportu.
Zbog važnosti uloge Međunarodne pomorske organizacije (IMO), takođe treba podsjetiti da je u pitanju specijalizovana agencija Ujedinjenih nacija, osnovana 1948. godine, sa sjedištem u Londonu i da joj je primarni cilj razvijanje i održavanje sveobuhvatnog regulatornog okvira za pomorsku plovidbu (zaštita životne sredine, pravna pitanja, tehnička saradnja, pomorska sigurnost i efikasnost pomorske isporuke).
Jedna od najvažnijih konvencija koju je IMO usvojio je Međunarodna konvencija o standardima obrazovanja, izdavanju svjedočanstava-diploma, te održavanja najviših standarda obrazovanja, obuke i sertifikacije pomoraca.
U vezi sa ovim dobro poznatim činjenicama, treba napomenuti da je Crna Gora članica IMO od 17. novembra 2006. godine, i kao takva preuzela je sve obaveze koje proizlaze iz članstva u ovoj organizaciji.
Osim međunarodnih konvencija koje regulišu prava pomoraca, Crna Gora je između ostalog ratifikovala je i Konvenciju Međunarodne organizacije rada o identifikacionim dokumentima pomoraca (revidirana) broj 185., koja je usvojena u Ženevi još prije dvije decenije (2003. godine).
Pored toga, preuzela je i obavezu primjene STCW konvencije, koja propisuje standarde obrazovanja, obuke i sertifikacije pomoraca. Ova konvencija je ključna za osiguranje visokih standarda u pomorskoj industriji i zaštitu prava pomoraca.
Zašto je sve ovo važno znati?
Odgovor treba potražiti u poslovično sporoj državnoj administraciji Crne Gore zbog koje će njena pomorska administracija ovim tempom “papirnatih” usvajanja svih pozitivnih akata IMO, ali njihovom djelimičnom ili nikakvom realizacijom u praksi, postati jedinstven primjer u svijetu među članicama te organizacije.
Jer, ovdje je riječ o pravima pomoraca koja su regulisana kroz niz međunarodnih zakona i konvencija koje postavljaju minimalne standarde za radne i životne uslove na brodu. Ništa više ni manje od toga. Pa ipak, Crna Gora i tu ima nezavršenih poslova, od mnogih koje je tek načelno započela u ovoj oblasti.
U vezi sa tim, čak je i Panevropska federacija transportnih radnika (koja predstavlja preko pet miliona transportnih radnika širom Evrope, uključujući radnike u pomorskom saobraćaju), krajem novembra prošle 2024. godine pozvala je Vladu Crne Gore da štiti prava zaposlenih u međunarodnom transportu, utvrđenih međunarodnim konvencijama, koje je Crna Gora ratifikovala.
Prije četiri godine nadležne institucije Crne Gore napravile su plan do 2025. prema kome se ova mediteranska država u tom periodu mora okrenuti ekonomiji vezanoj za more (“Plava ekonomija”).
Međutim, tokom prethodne četiri godine, pitanjima pomorstva i pomoraca u Crnoj Gori bavila su se četiri različita ministra u četiri različite vladine administracije, pa su njihive dobre želje, velike riječi i još veća očekivanja, uglavnom ostajala bez realizacije. To je ukratko rezime onoga što se dešavalo u pomenutom periodu.
Ali, na te velike riječi i dobre želje ne reaguje evropska administracija u Briselu. Od države kandidata za EU, očekuju djela.
Tako, recimo, nakon što je Crna Gora dobila signal za završne pregovore sa Evropskom unijom (IBAR), šef Delegacije EU u Podgorici Johan Satler izjavio je nešto što je za vrh službene piramide Crne Gore djelovalo kao hlada tuš. Jer, herr Satler je kazao ono što nije prigodno u takvim prilikama, ali je istinito, dakle ljekovito:
„Ne zanosite se time (IBAR), to je tehnička stvar. Imamo 30 poglavlja, od kojih bi četiri do kraja godine (2024) trebalo da se zatvore. Imate onda države-članice Evropske unije koja odlučuju o budućnosti Crne Gore u EU“.
Ne tako davno, povodom Svjetskog dana pomorstva, koji se svake godine obilježava 28. septembra, Transportna zajednica, u saradnji sa Međunarodnom pomorskom organizacijom (IMO), Generalnim direktoratom za mobilnost i transport Evropske unije i Ministarstvom kapitalnih investicija Crne Gore, organizovala je konferenciju o takozvanom zelenom i održivom pomorskom transportu. Konferenciji je prethodio redovni sastanak Tehničkog odbora Transportne zajednice za vodeni transport i multimodalnost.
Tom prilikom, tadašnji državni sekretar iz Ministarstva kapitalnih investicija (u okviru koga je pomorstvo “obitavalo”), u uvodnom izlaganju je rekao ni manje ni više nego to da je “Crna Gora, prepoznata kao pomorska država”!
Kad i ko je to prepoznao, u kojoj masi događaja je primijetio taj detalj? Bio je to težak autogol pred publikom kojoj je Crna Gora (preko bokokotorske pomorske tradicije) predstavljana kao “stara pomorska država”.
Nije se na tome završilo, pa je pomenuti državni sekretar, takođe u najboljoj namjeri dodao i ovih dvije rečenice:
“Zajedno sa našim partnerima, kao što je Ministarstvo kapitalnih investicija, kontinuirano radimo na harmonizaciji legislative, jačanju sigurnosti i promovisanju održivog pomorskog saobraćaja. Sve ove aktivnosti imaju za cilj bolje povezivanje zemalja regiona ali i približavanje Evropskoj uniji”…
I dok su se “partneri” u nadležnim crnogorskim institucijama bavili “harmonizacijoim legislative” i “promovisanjem održivog pomorskog saobraćaja” (gdje, kada, kome i na koji način?), stanje u globalnoj floti trgovačke mornarice se ozbiljno promijenilo, kako u pogledu opštih uslova transporta tako i u pogledu života i rada pomoraca. Mijenjaće se i propisi, kako zbog novih bezbjednosnih izazova, tako i zbog novih tehnoloških dostignuća koja daju novu sliku pomorstva i statusa pomoraca.
Opšte je mjesto činjenica da se preko 80 odsto svjetskog trgovinskog transporta obavlja morima i okeanima, a da ključnu ulogu u toj globalnoj trgovini i igraju pomorci, osiguravajući bezbjedno upravljanje, navigaciju i održavanje brodova.
U Crnoj Gori, prema svim procjenama, ima do 7000 pomoraca, mada precizan broj nikada nije zvanično utvrđen, koji na godišnjem nivou u ovoj državi potroše nešto iznad 300 miliona eura (podatak koji je sa zvaničnog mjesta prenijela novinska agencija MINA). Najavljeno je iz resornog ministarstva da je na redu izrada programa Seaman Identification Document (SID), jedna vrsta ličnog dokumenta svakog pomorca, pa je rečeno da, “kad se to uspostavi, znaće se tačno koliko ima aktivnih pomoraca u Crnoj Gori”.
A, gdje su tu pomorske knjižice, šta one znače, pitaće se svaki pomorac u ovoj zemlji. Jer, kako važeći zakon kaže, pomorskom knjižicom se dokazuje identitet, stručna osposobljrenost, ranija ukrcavanja, svojstvo u kome je vlasnik pomorske knjižice ukrcan, trajanje plovidbenog staža na plovnom objektu strane države ili Crne Gore…
Piše u zakonu i to da se pomorska knjižica izdaje “u skladu sa Pravilnikom o obrascima pomorske knjižice” i da je izradom obrasca pomorske knjižice obezbjeđen visok nivo sigurnosnih mjera kao zaštita od falsifikata i slično…I sve ovo objavljeno je još 2010. godine u Službenoim listu Crne Gore pod brojem 72-2010.
Ipak, ovo je tek jedan od brojnih nonsensa sa kojima se suočava pomorac u Crnoj Gori, a sve zbog “neusklađene legislative” kako reče onaj bivši državni sekretar kad je pokušao da nešto kaže o sukobu nadležnosti i protivrečnih zakonskih rješenja u opštoj pravnoj anarhiji.
Sadašnje, konačno samostalno ministarstvo pomorstva, priznalo je da ima “brojnih izazova u toj oblasti”, ali da je najveći to što moraju da pojačaju pomorsku administraciju. I tu je rečeno da u okviru Ministarstva pomorstva radi “pedesetak ljudi”, te da je najveći broj tih ljudi je zaposlen u lučkim kapetanijama “po primorju i lučkim ispostavama”, te da je mnogo manji broj njih u Podgorici u administraciji.
Zatvoreni mehanizam samodovoljne birokratije, poznat je dobro i laicima, svakom građaninu koji je makar jednom pristupio realizaciji svojih osnovnih prava i potreba u kontaktu sa državom.
Pomorcima Crne Gore koji predstavljaju nešto više od 1% populacije a pune budžet ove države sa impresivnih 10%, pripada pravo na poseban tretman u svakom smislu.
Možda bi na primjeru rješavanja “brojnih izazova u toj oblasti” (kako se nadležna institucija izrazila), moglo doći do korisne prakse, da se jedna efikasna administracija, uz savremene metode rada i manje brojnu birokratiju, stavi u službu građana onako kako to rade pravno uređene države.
Zvuči kao utopija, ali nije nemoguće. Jednom, nekad…
Autor: Nikola Vlahović, pomorstvo.info
