Izvor fotografije: Shutterstock.com
Mora i okeani sadrže 99% cjelokupnog životnog prostora na Zemlji. Život je prvobitno nastao u moru. Prema naučno potvrđenim i službeno priznatim podacima, na svijetu postoje 63 mora i pet okeana. Zašto pet ako je do nedavno bilo četiri?
Odgovor se može naći u odluci National Geographic Society-a da doda Južni okean koji okružuje Antarktik, uz već priznata četiri, pa je planeta Zemlja tako i zvanično dobila peti okean.
Iako označavanje hladnih voda koje okružuju južni kontinent kao posebnog okeana traje gotovo 100 godina i naučnici ga uveliko koriste, do nedavno nije imao zvanično priznanje. Tek. 8 juna 2021. godine, na Dan okeana, ova činjenica je i službeno priznata.
Društvo National Geographic-a je još na početku XX vijeka, 1915. godine, započelo izradu modernih geografskih karata mora i okeana, ali je priznavalo samo četiri okeana koja su bila definisana kontinentima sa kojima su se graničili.
Suprotno tome, Južni okean ne definišu kontinenti koji ga okružuju, već Antarktička cirkumpolarna struja (ACS) koja teče od zapada prema istoku.
Naučnici misle da je ACS nastala prije 34 miliona godina, kada se kontinent Antarktik odvojio od Južne Amerike, omogućavajući nesmetano protok vode oko „dna“ svijeta.
Danas ACS teče kroz sve vode koje okružuju Antarktik do oko 60 stepeni južne geografske širine, osim Drejkovog prolaza i Škotskog mora, koji se nalaze približno između Južnoameričkog rta Horn i Antarktika.
Vode ACS, dakle, i veći dio Južnog okeana, hladnije su i nešto manje slanije od okeanskih voda na sjeveru. ACS uvlači vodu iz Atlantskog, Tihog i Indijskog okeana kako bi pomogla u kretanju globalnog „strujnog talasa“ koji prenosi toplotu oko planete, dok hladna gusta voda ACS tone i pomaže u skladištenju ugljenika u dubinama okeana.
Na prostorima Antaktičke cirkumpolarne struje (ACS) živi na hiljade morskih vrsta od kojih mnoge još nisu dovoljno istražene a neke su i potpuno nepoznate.
Antičko predanje kaže da je prvobitni „okean“ na Zemlji zapravo bio rijeka, koju su stari Grci nazvali po Okeanu, najstarijem Titanu, sinu boga neba Urana i majke zemlje Geje. Okean je bio brat i suprug Tetije, boginje iskonskih voda koje su hranile Zemlju.
Stari Grci su mislili da ovaj „Okean“ okružuje svijet i da se završava negdje zapadno od Evrope i istočno od Azije.
Međutim, za izraz „Sedam mora“ se ne zna odakle potiče, ali se pojavljuje u drevnim spisima Grka, Rimljana, Arapa, Indije, Persije i Kine, iako je često opisivao potpuno različita mora, od kojih su neka mitska.
Prema web-stranici Svjetskog atlasa, pod terminom Sedam mora (Seven Seas) danas se podrazumijeva sedam najvećih okeanskih vodnih tijela: Arktik, Sjeverni Atlantik, Južni Atlantik, Indijski, Sjeverni Tihi, Južni Tihi i Južni ili Antarktički okean.
Najčistije more (prema redovnim ispitivanjima naučnih ekspedicija) je Vedelovo more, na koje izlaze ledene obale Antarktika. Najdublje more je Filipinsko more, njegova najveća dubina je 10.265 metara.
A, Sargasko more zauzima najveću površinu od svih mora na planeti. I jedna „posebnost“, a pomalo i paradoks: Sargasko more je jedino koje se nalazi u sredini okeana.
Najmanje more po površini je Bijelo more. A, najtoplije od svih mora je Crveno more i karakteristično je po tome što se u njega ne ulijeva nijedna rijeka.
Morska voda sadrži toliku količinu soli da bi, kada bi se izvukla, njome bilo moguće pokriti cijelo kopno slojem debelim više metara.
Morski talasi mogu dostiću visinu od četrdeset metara. Takozvani „zalutali“ talasi su posebno opasni za brodove.
Najhladnije more na svijetu je Istočnosibirsko more. Najpliće more je Azovsko more, a njegova dubina nigdje ne prelazi trinaest i po metara.
Od svih mora, upravo Mediteransko more okruženo je najvećim brojem država. Na morskom dnu su vreli gejziri koji izbacuju vodu zagrijanu na 300-400 stepeni celzijusa, ali ta voda nikad ne može da proključa zbog ogromnog pritiska koji pojedini naučnici zovu „monstruoznim“.
Morski led, ako se otopi, može se piti, samo će biti malo slan.
More i okeani pokrivaju 71 posto površine planete i sadrže 99 posto njenih rezervi vode.
Najduži planinski lanac na Zemlji nalazi se pod vodom. To je Srednji okeanski greben, dug više od 50 hiljada kilometara, koji okružuje čitavu planetu.
Morska voda sadrži oko 20 miliona tona zlata otopljenog u njoj. Prosječna temperatura svjetskih okeana je +3,5 celzijusa. A, čak 75 odsto najvećih gradova na Zemlji nalazi se na obali.
Oko 80 posto stanovništva planete živi uglavnom na prostoru koji je najviše 100 kilometara u blizini mora ili okeana. Teritorija na kojoj leži Sredozemno more nekada je bila suva zemlja, ali su, zbog dramatičnih klimatskih i geoloških epoha i zbog porasta nivoa mora, vode Atlantskog okeana ulazile kroz Gibraltarski moreuz.
Ovo je samo jedan dio činjenica o morima i okeanima, ispod kojih leže velika prirodna čuda, mnogi poznati prirodni fenomeni, ali i mnoge tajne koje čovek još nije otkrio niti ima načina da to uradi, uprkos vrhunskim tehnologijama savremene civilizacije.
pomorstvo.info
