Izvor fotografije: Shutterstock.com
Zamislite svijet u kojem svaki brod vodi besprijekoran kapetan, svaki pacijent u bolnici ima vrhunskog doktora, a svaki članak u časopisu piše talentovani autor – i to ne ja, već vještačka inteligencija. Danas živimo u svijetu u kojem AI sistemi, poput svojih ljudskih tvoraca, imaju visoko specijalizovane oblasti primjene. Dok ChatGPT i Claude privlače pažnju pisanjem, manje vidljivi, ali podjednako revolucionarni AI sistemi transformišu industrije poput pomorstva.
Suština ovih tehnologija leži u sposobnosti analize milijardi podataka – riječi, talasnih oblika ili piksela – kako bi trenirali parametre, odnosno modele koji omogućavaju AI sistemima da prepoznaju odnose između ulaznih i izlaznih podataka. AI zatim dodjeljuje težinu tim parametrima, kreirajući tabelu vjerovatnoće na osnovu statističke obrade podataka. Pomoću prepoznavanja obrazaca, može tačno predvidjeti ishod. Upravo ovaj element vjerovatnoće razlikuje vještačku inteligenciju od klasičnog softvera, čiji su rezultati uvijek isti za iste ulazne podatke.
AI funkcioniše više poput ljudskog uma, sposobnog za nelinearno razmišljanje, nesavršeno pamćenje ili čak nenamjerne greške u govoru – iako to proizlazi iz modela obrade podataka, a ne iz fizičkog, čulnog iskustva koje ljudi imaju. Kao bejzbol igrač koji instinktivno udara loptu koja se kreće brzinom od 160 km/h, AI se oslanja na iskustveno znanje – svoje parametre – kako bi u djeliću sekunde donijela odluku zasnovanu na vjerovatnoći, umjesto da proračunava svaku varijablu u realnom vremenu.
Konkurencija ljudima?
Upravo zbog toga AI će konkurisati u poslovima koji su do sada zahtijevali godine ljudskog iskustva, intuiciju i finese – od prepoznavanja specifičnih karakteristika određene luke do razumijevanja najsitnijih detalja određene pomorske rute.
Onaj brod koji izgleda da plovi kako treba samo kada ga vodi njegov omiljeni kapetan? Ironično, upravo u takvim situacijama AI će imati najefikasniju primjenu.
Zašto? Zar nije paradoksalno da AI briljira u nečemu što je uvijek smatrano zanatom?
Ključ leži u tome što se AI trenira na način sličan čovjeku – dobija podatke, analizira ishode i prilagođava se. Ako može prikupiti dovoljno informacija i zadržati ih u memoriji, AI može definisati gotovo neograničen broj parametara za brod, omogućavajući mu upravljanje u skoro svim situacijama.
Poput slijepog proroka Tiresije iz Homerove Odiseje: „Ako ga uspiješ zarobiti i čvrsto držati, reći će ti sve o tvom putovanju, kojim putem trebaš ići i kako da sigurno stigneš kući.“
AI čak ne bi morala da stane na palubu. Jedini uslov je da podaci budu što precizniji i sveobuhvatniji. Štaviše, podaci ne moraju biti savršeni – jer, zapamtite, parametri funkcionišu poput tablica vjerovatnoće.
Ljudi obično zamišljaju kompjutere kao rigidne ali moćne sisteme, nefleksibilne ali precizne. AI to nije – ona može pokazati finesu kao čovjek, ali nikada ne paniči, ne umara se i ne pravi greške zbog iscrpljenosti. Može donositi precizne odluke na osnovu intuicije, čak i kada se suoči sa nepreciznim informacijama.
Ove vještine zahtijevaju inteligenciju – nešto što je nekada bilo rezervisano samo za ljude.
Pomorska vještačka inteligencija
Ova inteligencija dolazi u različitim oblicima i veličinama.
Samo je pitanje vremena kada AI na brodovima neće služiti samo za navigacionu asistenciju i bezbjednosne preporuke. Uz dovoljan broj podataka i računske moći, u budućnosti bi mogla obavljati složene zadatke, poput dinamičkog pozicioniranja monopilota u vjetroelektranama na moru. Za sada su, međutim, većina operatera, posebno onih koji se bave specijalizovanim poslovima, još uvijek sigurni od potpune automatizacije.
Primjer za to su male, ali moćne brodske AI jedinice koje razvija islandska kompanija Hefring Marine, osnovana 2018. godine. Njihovi sistemi ni po čemu ne liče na složene AI modele poput ChatGPT-a ili Claude-a, koji se oslanjaju na ogromne memorijske banke i grafičke procesore. Razlog za to leži u visokoj specijalizovanosti Hefring Marine-ove AI – ona je dizajnirana da optimizuje rad samo jednog broda u skladu sa njegovim operacijama i okruženjem, koristeći podatke prikupljene sa oko 30 senzora.
Ograničena internet konekcija na moru nije prepreka za prikupljanje ključnih podataka za obuku, jer sistem može raditi potpuno autonomno mjesecima bez pristupa internetu. Podaci se skladište lokalno i prenose čim se uspostavi konekcija.
Što se tiče tačnosti, Hefring Marine je trenirao svoje prve AI modele u saradnji sa norveškom spasilačkom službom, čiji iskusni kapetani odlično poznaju svoje brodove. Njihova procjena je poslužila kao referentna vrijednost, odnosno idealni ishod, prema kojem se testira rad vještačke inteligencije. Svaka razlika između idealnog i stvarnog AI ishoda naziva se greškom.
AI model sa niskom greškom dosljedno će proizvoditi rezultate koji su bliski idealnom ishodu. Tokom obuke, AI neprekidno upoređuje svoje odluke sa odlukama iskusnih kapetana, prilagođavajući svoje parametre. Kada stopa greške dostigne zadati prag, obuka je završena, a AI postaje sposoban da pouzdano oponaša odluke iskusnog kapetana, optimizujući potrošnju goriva, brzinu, bezbjednost i navigacione izbore.
Hefring-ov AI model tvrdi da može povećati efikasnost potrošnje goriva između tri i 20 odsto, dok istovremeno smanjuje snažne udare koji ubrzavaju habanje brodova i umaraju posadu. Ako se AI model trenira na podacima prikupljenim od vrhunskih kapetana, tada njegova upotreba postaje ekvivalent stalnom prisustvu iskusnog kapetana koji nadgleda svaki manevar i pruža povratne informacije putem digitalnog interfejsa.
Osiguravajuće kuće, koje uvijek prate inovacije sa praktičnim prednostima, već pokazuju interesovanje za ovu tehnologiju. Neke od njih nude popuste na osiguranje brodova koji koriste Hefring Marine-ovu AI, jer omogućava bržu i precizniju procjenu štete. Pored toga, prediktivne mogućnosti sistema omogućavaju operaterima da na vrijeme uoče potencijalne potrebe za održavanjem, smanjujući dugoročne troškove eksploatacije broda.
Samo je pitanje vremena kada će AI na brodovima preći iz domena navigacione asistencije u upravljanje složenim operacijama. Iako većina operatera još uvijek ne mora da brine o potpunoj automatizaciji svojih zadataka, budućnost pomorske industrije sigurno ide u pravcu sve veće primjene vještačke inteligencije.
Pravne implikacije
Usvajanje vještačke inteligencije vjerovatno će rasti, a kako se to bude dešavalo, regulative će igrati sve veću ulogu, posebno u Evropi. Evropska unija je već usvojila Zakon o vještačkoj inteligenciji (AI Act), koji se smatra prvim sveobuhvatnim regulatornim okvirom usmjerenim na AI. Međutim, ovaj zakon otkriva određenu nesigurnost u vezi sa tehnologijom. Na primjer, 2023. godine EU je prognozirala da bi ChatGPT-ov model GPT-4, koji se široko koristi, mogao predstavljati “sistemski rizik” zbog svojih naprednih mogućnosti.
AI sistemi koji se koriste u drugim sektorima takođe bi mogli biti označeni kao “visokorizični”, naročito u oblastima medicine, prava ili biometrije. AI koji se koristi kao bezbjednosna komponenta ili za procjenu radnog učinka zaposlenih mogao bi pasti pod istu kategoriju. Zakon EU o AI zahtijeva da ovakvi sistemi prolaze proces sertifikacije, analizu podataka koji su korišćeni za njihovu obuku, nadzor nakon puštanja na tržište i druge regulatorne procedure.
Da li se Hefring Marine-ova vještačka inteligencija može smatrati “visokorizičnom”? Ovaj sistem dotiče nekoliko ključnih aspekata regulative – dizajniran je da poboljša bezbjednost, daje operativne smjernice i može se koristiti za praćenje performansi kapetana, na primjer, ako odstupa od optimalnog upravljanja brodom. Uz to, može igrati ulogu u pomorskoj infrastrukturi, što se prema evropskim regulativama smatra “kritičnim” sektorom visokog rizika.
Osim toga, tu je i GDPR (Opšta uredba o zaštiti podataka), zakon EU o zaštiti ličnih podataka. Više od 1.000 američkih sajtova, uključujući Chicago Tribune i Los Angeles Times, i dalje blokira pristup korisnicima iz EU, jer ne žele da se usklađuju sa strogim GDPR pravilima.
Za AI, bilo koji podaci korišćeni za obuku, a koji su povezani sa pojedincima – poput podataka iskusnog kapetana koji su se koristili za optimizaciju AI modela – vjerovatno bi bili klasifikovani kao lični podaci i samim tim bi potpali pod GDPR. U zavisnosti od pravnog razvoja u ovoj oblasti, to bi moglo značajno otežati, pa čak i onemogućiti obuku AI modela u Evropi ili prikupljanje evropskih podataka u tu svrhu.
Vrijeme odluke
Ljudi više nisu jedina sofisticirana inteligencija na Zemlji.
Da li treba da prigrlimo AI u svim oblastima života – uključujući pomorstvo? Ili da pokušamo da je ograničimo, kao što to radi Evropska unija?
Dobra vijest je da mi, kao tvorci ove nove inteligencije, i dalje imamo mogućnost da odlučimo kojim putem ćemo krenuti.
Izvor: Erik Kravets / The Maritime Executive
