Izvor fotografije: Shutterstock.com
“Јedro je oduvijek bilo više od platna na vjetru. Bilo je zastava slobode, znak otpora i tiha molitva pomoraca koji su vjerovali da ih more neće izdati“…
Ova poetična misao pripisana slavnom piscu i morskom vuku, Ernestu Hemingveju, odmah vodi prema najstarijem sačuvanom tragu o jedrenju. Naime, najstariji poznati oblik jedra četvorougaonog “ukrštenog” jedra, nalazi se na jednom egipatskom prikazu (napravljenom oko 3300 godina prije rođenja Hrista).
Između pra-kreatora tog jedra do organizacija savremenih regata, trka jedrilica, stoji prebogata i slojevita istorija…
Dobro sačuvane arhive kažu da prvi oblici regata potiču od veslačkih trka u Venecijanskom kanalu (ustanovljenih 1315. godine). Ove trke su bile dio lokalne tradicije i slavile pomorsku moć Republike Svetog Marka. Sam pojam Regata dolazi upravo iz venecijanskog dijalekta i znači doslovno “takmičenje”.
Početak savremenih jedriličarskih regata na svaki način je povezan za najstarijim registrovanim jedriličarskim klubom na svijetu (Water Club of Cork), osnovanim u Irskoj, davne 1720. godine.
Ovaj klub je prvi institucionalizovao jedrenje kao sport. Skoro tri decenije kasnije, dolazi Regata na Temzi (1749), i to je prvi zabilježeni događaj sa jedriličarske regate između Greenwicha i Norena. Na polovini XVIII vijeka, Thames Club Cumberlan Fleet (1775), počinje redovno održavanje regata u Engleskoj, a prva The Henley Royal Regatta održana je 1886.
Konačno, britanska kraljevska porodica osniva Royal Yacht Club (1815) u Londonu, a kasnije ga preseljava u Cowes na ostrvu Wight. Klub je dobio kraljevski status 1820. kada ga je podržao tadašnji kralj George IV. Tim činom je praktično Engleska preuzela primat u jedriličarstvu od Holandije, koja je do tada bila vodeća u razvoju sportskih jedrilica.
Širenje regata na Ameriku počinje sa osnivanjem New York Yacht Club (1844), koji je osnovan od strane Johna Coxa Stevensa, jednog od vođa ranog američkog sindikalnog pokreta. Prvu regatu organizovali su već sledeće, 1845. godine.
Od prvih jedrenjaka izgrađenih od hrasta, bora i kedra, u doba kad su prvi brodograditelji rukama oblikovali trupove, do današnjih IMOCA brodova (International Monohull Open Class Association) jedrenje je ostalo isto u svojoj suštini: borba sa vjetrom, dijalog sa morem, i potraga za horizontom. Tako je bilo sve do prvih industrijskih revolucija, do klipera koji su iz Evrope na putovanja išli ka Južnoj Americi, Aziji i oko ostatka svijeta.
Bez satelita, digitalnih karata. Samo zvijezde, instinkt i brodski dnevnik. Danas, IMOCA brodovi lete iznad talasa. Njihova krila od karbona ne šušte kao nekada stara jedra od konoplje, ali i dalje govore o neugašenom plamenu radoznalosti ljudskog bića, njegovoj potrebi da se suoči sa nepoznatim.
Posade Ocean Race danas imaju softvere, senzore i autopilote, ali i dalje moraju da slušaju more, da osjećaju njegov ritam. Jer, kaže onaj slavni pisac, “jedrenje nije samo kretanje kroz prostor. To je kretanje kroz vrijeme. Da se more može razumjeti, ako ga dovoljno dugo slušamo”…
U svijetu jedrenja visokih performansi, gore pomenuta IMOCA klasa se ističe kao kategorija jahti koja je napravila čitavu revoluciju u solo i timskim trkama. Prije svega, inovacijama i brzinom. I to je ono što regate u XXI vijeku čine ne samo atraktivnim, već i korisnim, zbog novih tehnoloških otkrića, povezivanja priobalnih gradova, njihovog razvoja, obrazovanja novih generacija, ekonomskog rasta, kulture i duhovnosti…
Istorija Ocean Race, (ranije poznata kao Whitbread Round the World Race, pa Volvo Ocean Race, The Ocean Race) je jedna od najzahtjevnijih i najprestižnijih jedriličarskih trka oko svijeta.
Od kraja XX vijeka, sve što je prethodilo tom spektaklu, išlo je u korist razvoja ideje jedinstvene jedriličarske trke oko svijeta, čiji dublji smisao nalazimo u integracijama, pacifizmu, zdravom okruženju…Ukratko, stepenici više u podizanju svijesti savremene civilizacije. Jer, spoznaja da je čovjek pred prirodom mali, a istovremeno pozvan da bude u harmoniji sa tom silom, nigdje nije tako jasna kao na morima o okeanima.
Prva trka Ocean Race održana je 1973. godine, sponzorisana od strane britanske pivare Whitbread i Kraljevske mornaričke jedriličarske asocijacije. Startovala je iz Portsmoutha, UK, sa 17 brodova i 167 članova posade.
Ruta je pratila trgovačke puteve starih jedrenjaka iz XIX vijeka, a kao pobjednik prve trke zapamćen je meksički amater Ramón Carlin sa brodom Sayula II.
O tom velikom trijumfu i nevjerovatnoj priči kako je Carlin, kako je kao potpuni autsajder na koga niko nije računao, ušao u istoriju kao pobjednik prve ikada održane Ocean Racing trke oko svijeta, kasnije je snimljen i jedan dokumentarni film. Zbog podviga koji je učinio u toj trci, postao je nacionalni heroj u svojoj domovini.
Ocean Race dobija ime Volvo Ocean Race (2001–2019), nakon što je švedski auto-gigant Volvo preuzeo sponzorstvo ovog globalnog takmičenja, dodajući trci komercijalni sjaj i tehničke inovacije. Uvedeni su novi tipovi brodova: Whitbread 60, Volvo Open 70, a kasnije Volvo Ocean 65.
Trka je tada postala globalno poznata po ekstremnim uslovima: temperature od −5 do +40°C, minimalna oprema, zamrznuta hrana…Od 2019. godine, trka je rebrendirana u The Ocean Race kako bi se naglasila globalna misija i održivost. Od 2021.godine koriste se IMOCA 60 brodovi – brze futurističke jedrilice sa takozvanom foiling tehnologijom.
The Ocean Race trka iz 2023. godine startovala je iz luke Alicante (Španija) i završila u luci Genova (Italija). Imala je deset etapa. Kao pobjednici zabilježene su posade brodova 11th Hour Racing Team (IMOCA 60) i WindWhisper Racing Team (Volvo Ocean 65).
U brojnim zanimljivostima i rekordima u prošlosti Ocean Race, svakako treba izdvojiti činjenicu da je najveća flota imala 29 brodova u trci iz 1981-82, da je najstariji pobjednički skiper (do sada) bio Cornelis Van Rietschoten (55 godina), a da se prva ženska posada sa legendarnom Tracy Edwards i timom Maiden, pojavila u trci 1989-90. Najviše učesnika iz jedne zemlje imala je Velika Britanija, čak 467 jedriličara. Nažalost, u dosadašnjoj istoriji The Ocean Race, pet jedriličara je izgubilo život tokom trke.
Ocean Race se razlikuje od svih drugih svjetskih regata po svojoj dužini tranja, dužini rute, ekstremnim uslovima, formatu i globalnom značaju. Za razliku od većine regata koje se održavaju u lokalnim ili regionalnim vodama (npr. Cowes Week, Barcolana, America’s Cup), Ocean Race podrazumijeva navigaciju čitavom planetom, što iznosi preko 45.000 nautičkih milja. Trka traje mjesecima, sa etapama koje povezuju kontinente i prelaze najopasnije okeanske zone (Južni okean, Rt Horn).
Posade se suočavaju sa ledenim vjetrovima i talasima od 10+ metara, minimalnim komforom, bez svježe hrane, sa samo jednim rezervnim kompletom odjeće, fizičkim i mentalnim iscrpljivanjem tokom višenedjeljnih etapa…
Za razliku od kratkih regata gdje se taktičke odluke donose u sekundama, ovdje se planira danima („Kad mijenjamo kurs? Možda sjutra uveče“)…
Novo doba donijelo je i jedan multimedijalni format. Uveden je već pomenuti Onboard Reporter (OBR), član posade zadužen za snimanje i slanje sadržaja direktno sa okeana. To je učinilo da je trka postala svjetski medijski spektakl, sa dnevnim izvještajima, intervjuima i snimcima iz najizolovanijih dijelova sveta.
I kad se govori o kvalitetu plovila, za razliku od ostalih trka sa različitim klasama brodova (npr. handicap sistem u lokalnim trkama), Ocean Race koristi jedinstvenu klasu sa ciljem da se fokusira na vještine posade.
A, jedinstvena je i po kombinacijom sporta, nauke i ekologije, jer uključuje naučne misije: prikupljanje podataka o mikroplastici, temperaturi mora i CO₂…Promoviše održivost i zaštitu okeana, što je rijetkost u komercijalnim regatama.
Ocean Race jeste i ostaje savršen okvir za priču o evoluciji jedrenja i pomorske kulture, jer u sebi nosi DNK vijekova pomorskih tradicija, tehnoloških revolucija i ljudske izdržljivosti.
Naime, takmičarska plovila prema standardima Ocean Race, direktni su naslijednik epohe velikih jedrenjaka iz XVIII i XIX vijeka, kad su brodovi poput klipera prelazili okeane prevozeći čaj, začine, svilu…
Iz tih razloga, praveći konekciju sa naslijeđem, prva moderna trka iz 1973. godine pratila je upravo te trgovačke rute, čineći spoj istorijskog pomorstva i modernog sporta.
Tehnološka revolucija jedrenja uvela je i autopilote, satelitsku komunikaciju, meteorološke softvere, ali, osnovna pomorska vještina, “čitanje” mora, vjetra i neba, ostaje vječna privilegija pomoraca, njihovo “majstorsko pismo” kojim sebi otvaraju vrata svijeta.
Pomorska kultura i identitet Ocean Race jasno govori da to nije obična trka nego da je u pitanju jedan grandiozni ritual, koji okuplja pomorske nacije, gradove domaćine i zajednice koje slave more. Zbog toga najveći lučki gradovi svijeta, kakvi su Cape Town, Auckland, Lisabon i Genove postaju tokom trajanja Ocean Rise, privremeni epicentri pomorske kulture.
Jedrenje kao filozofija, stoji u svakom propisanom pravilu Ocean Race. Testiraju se granice ljudske izdržljivosti, timskog duha i odnosa prema prirodi. Jedrenje ovdje nije samo sport, to je način života, borba sa elementima, meditacija u pokretu.
Ekologija i budućnost pomorstva Ocean Race je pionir u širenju ekološke svijesti i skica za veliki portret pomorstva iz budućnosti. Današnje prikupljanju podataka o mikroplastici, CO₂ i temperaturi mora, tek su prvi koraci u vaspitavanju budućih protagonista marinokulture.
Prije svega i iznad svega, zbog očuvanje mora kao biološkog naslijeđa, na čemu je postavljeno svo duhovno i stvaralačko naslijeđe ove civilizacije…
I današnji Ocean Race Europe 2025 daje nadu da svijet ide putem razuma i skladu sa prirodom. Zahvaljujući takvim događajima-spektaklima, svjetski gradovi-domaćini kokteiraju sa kulturnim I pomorskim naslijeđem, novim tehnologijama, planiraju trajnu održivost po mjeri mogućnosti, grade nove instalacije obnovljivih energija, stvaraju fondove za očuvanje mora…Na djelu su, širom svijeta, nove, kreativne priobalne zajednice…
I, uprkos svemu novom, tradicionalna pomorska kultura nije nestala, ona se jednostavno transformisala u jedno novu dimenziju. Duh misije Ocean Rise savršeno jasno govori o tome koliko je put od starog kapetana sa lulom do skipera sa GoPro kamerom, bio dug. I ta globalna, unikatna regata, govori da je pogled sa palube u daljinu, u momentu tišine pred oluju, ostao isti.
Jer, vrijeme prošlo, sadašnje i buduće, to je jedinstven, nedjeljiv baggage ljudskog roda.
Autor: Nikola Vlahović, pomorstvo.info
