Izvor fotografije: Victor Moussa / Shutterstock.com
Veliki francuski matematičar, filozof i pisac Blez Paskal (Blaise Pascal) u svom čuvenom djelu Misli, kaže da pomorci “plutaju na tankoj dasci između dva bezdana”, između neba i mora, dubina i visina.
Govoreći o fizičkoj krhkosti čovjeka i snazi njegovog duha, mnogo slavni mislioci iz prošlosti govorili su i pisali o pomorcima kao simbolima slobode, iskušenja i znanja, ali i kao metaforama za opšteljudsku neutaživu znatiželju i potrebu da ispituje svoje granice i “granice svijetova”.
Skoro pola vijeka je prošlo između 25. septembra 1978. kad je ustanovljen Međunarodni dan pomorstva i 25. juna 2010. godine, kad je Rezolucijom na diplomatskoj konferenciji u Manili odlučeno da se taj dan proglasi Međunarodnim danom pomoraca (čime je svečano odlučeno da se oda priznanje pomorcima za njihov doprinos međunarodnoj pomorskoj trgovini, globalnoj ekonomiji i društvenom poretku).
U oba slučaja, odluku je donijela Međunarodna pomorska organizacija (IMO), pa je pitanje zašto se čekalo skoro pola vijeka da pomorci širom svijeta dobiju svoj praznik, dan kad slave svoju struku, svoj poziv, svoja umijeća i nezaobilaznu ulogu u tokovima svih progresivnih procesa ljudske civilizacije.
Kao razlog, pojedini teoretičari pomorstva ističu da proces stvaranja globalnih zajednica u okrilju Ujedinjenih nacija nije išao ujednačeno zbog dugogodišnjeg stava pojedinih njenih članica oko (ne)prihvatanja opštih međunarodno-pravnih normi.
Zvanično, Međunarodni dan pomorstva ustanovljen je te 1978. godine (25. septembra) i kao način da se skrene pažnja na važnost pomorske sigurnosti, ekološke zaštite mora i međunarodne pomorske trgovine, ali, takođe, i kako bi se istakla ključna uloga pomoraca u svjetskoj trgovini i cjelokupnom društvenom napretku
Zanimljivo je da ovaj datum varira u različitim dijelovima svijeta, ali je IMO zvanično odredio da to uvijek bude posljednji četvrtak u septembru.
Ove, 2025. godine, taj dan je svečano proslavljen i u Crnoj Gori, u luci Kotor, pod organizacijom Direktorata za pomorsku i unutrašnju plovidbu. Prigodan događaj na pravom mjestu (grandiozni kruzer MSC “Opera”), pod radnim nazivom “World Maritime day 2025”, okupio je vrhunske stručnjake, prekaljene pomorce i predstavnike akademske zajednice, predavače sa Pomorskog fakulteta u Kotoru i eminentne goste iz struke i bliske njoj.
Ali, osim ustanovljenih praznika pomoraca i pomorstva, intrigantan je i nastanak same Međunarodne pomorske organizacije (IMO) koja nije postojala sve do druge polovine XX vijeka.
Jer, IMO je osnovan 1948. godine, ali je počeo sa radom tek deceniju kasnije, 1959., kada je stupila na snagu Konvencija o osnivanju takve organizacije.
Činjenice govore da je IMO kao dio Organizacije Ujedinjenih nacija (OUN) osnovan 1948. nakon konferencije u Ženevi (a, povod je bio: regulacija bezbjednosti brodarstva i njegovo dovođenje u međunarodni okvire). Sve do tada, takve međunarodne konvencije bile su inicirane od slučaja do slučaja…
Recimo, Konvencija o bezbjednosti života na moru (SOLAS) prvi put je usvojena 1914. neposredno pred početak Prvog svjetskog rata, nakon mega-katastrofe slavnog i tragičnog “Titanika”.
Pola vijeka kasnije, 1960., pod imenom Međuvladina pomorska konsultativna organizacija (IMCO), prvi zadatak IMO bio je ažuriranje te stare SOLAS konvencije. Desilo se to “ažuriranje”novom Konvencijom koja je naknadno prerađena i dopunjene 1974. godine, kako bi se prilagodila promjenama u bezbjednosnim zahtijevima i tehnologiji.
Čim je IMCO počeo sa radom 1959. godine, najveći broj takvih, već postojećih konvencija, stavljene su pod njeno okrilje. Od tada počinje nova epoha u svjetskom pomorstvu, koju je jedan kapetan duge plovidbe, zapovijednik-veteran, opisao jednostavno: “IMO donosi pravila, ali, mi ih živimo!” Jer, more (kao i pomorci) ne poznaje predrasude. Njegovom površinom znanje i hrabrost plove ravnopravno…
Istina je da je IMO nastao kao nužnost, kad je svijet zatražio uvođenje više reda na morima i okeanima.
Ali, potreba za takvom organizacijom nije nastala toliko zbog pisanja pravila, koliko zbog crtanja granica odgovornosti. U tome je njen puni smisao. Pomalo ironično, onaj pomenuti kapetan-zapovijednik-veteran bi kazao: “Što IMO danas propiše u Londonu, danas se i sprovodi kod nas na brodu”.
Ipak, način na koji IMO danas diriguje, ne liči ni na šta slično u istoriji pomorstva ako se govori o efikasnoj i brzoj distribuciji informacija, direktiva, sugestija ili kreacija inovativnih propisa, u skladu sa međunarodnim pomorskim pravom.
Mada IMO svakako uživa najveći respect u globalnoj pomorskoj zajednici, istovremeno je i predmet kritičkih i polemičkih stavova među asovima međunarodnog pomorskog transporta, posebno kad su u pitanju energetska tranzicija oko koje rasprava traje na svim nivoima.
Postoje načelna stanovišta oko kojih postoji opšta saglasnost. Svake godine IMO bira tematski fokus. Za 2025. godinu, slogan zvuči kao naivna i jeftina politička kampanja: Naš okean, naša obaveza, naša prilika.
Ali, riječ je o ozbiljnoj zajedničkoj odgovornosti za očuvanje mora i razvoj održive pomorske strategije.
Sjedište IMO se nalazi u južnom dijelu Londona. U velikoj namjenski projektovanoj zgradi okrenutoj prema rijeci Temzi, na nasipu Albert (naselje Lambeth), nalaze se sve službe ove organizacije.
U svoje sadašnje sjedište preseljena je krajem 1982. godine, a zgradu je zvanično otvorila kraljica Elizabeta II, 17. maja 1983. godine.
Arhitekte ovog impresivnog zdanja bili su iz studija Daglas & Mariot i Vorbi & Robinson. Prednjim dijelom zgrade dominira sedam metara visoka bronzana skulptura od deset tona u obliku pramca broda, sa usamljenim pomorcem koji sa njega gleda u daljinu. Prethodno sjedište IMO takođe bilo u Londonu na dvije različite adrese.
Ali, uprkos brojnim novim propisima, činjenica je da se upravno tijelo Međunarodne pomorske organizacije (IMO Skupština) sastaje tek svake dvije godine.
Između sjednica Skupštine djeluje Savjet kao upravno tijelo, koji se sastoji od 40 (četrdeset) država članica koje bira Skupština.
Tehnički rad Međunarodne pomorske organizacije obavlja niz komiteta, a Sekretarijat se sastoji od oko 300 međunarodnih državnih službenika na čelu sa generalnim sekretarom.
Zašto u pomorskom transportu nastaju novi propisi i konvencije, javnost je prestala da se pita kad se 1967. godine iz tankera pod imenom Torrey Canyon izlilo u more 120.000 tona sirove nafte, prilikom njegovog nasukavanja ulaskom u kanal Lamanš.
Udes tog tankera proizveo je do tada najveće izlivanje nafte u more. Ovaj incident je podstakao niz novih konvencija koje su danas sa brojnim dopunama na snazi.
Danas su masovni turizam, zagađenje, prekogranična logistika, nedostatak pomorskih kadrova, kao i geopolitičke tenzije u Mediteranu, stvorili vrlo delikatan i kompleksan ambijent za protagoniste svjetskog transporta morima i okeanima…
Pomorske rute više nisu samo trgovačke. One su energetske, migracione i ekološke. IMO-ove inicijative o dekarbonizaciji, digitalizaciji luka postaju sve jasnije i sve korisnije.
Svjetska pomorska zajednica stigla je do krucijalnog pitanja današnjice: kako da očuvamo more, a da ga ne pretvorimo u industrijski koridor bez duše?
IMO je posredovao nekoliko ažuriranih međunarodnih pomorskih konvencija sredinom i krajem XX vijeka, uključujući Međunarodne konvencije o teretnim linijama iz 1966. (koja zamjenjuje raniju Konvenciju iz 1930. godine), te Međunarodne propise o spriječavanju sudara na moru iz 1972. (takođe zamijenjujući raniji skup pravila) kao i Konvenciju STCW iz 1978 godine.
Skupština IMO je još 1975. godine odlučila da sve buduće Međunarodne konvencije o životu na moru (SOLAS) i drugi instrumenti IMO koriste samo takozvane SI jedinice (svih sedam).
Duh trijumfa tradicije i ovdje se pojavio: pomorski transport je ostao jedna od rijetkih industrijskih oblasti koja još uvijek koriste nemetričke jedinice kao što su nautička milja (nmi) za udaljenost i čvorovi (kn) za brzinu.
Sve ovo naprijed rečeno već hiljadama godina stoji u jednoj jedinoj antičkoj mudrosti, koja nas uči da “Čovjek na moru ne upravlja vjetrom nego jedrima”…
Dubina i smisao te izreke, morala bi da opomene svakoga ko zbog tehnološkog sjaja XXI vijeka zaboravlja na moć prirode i njenih čuda.
I jedan od najvećih evropskih i svjetskih filozofa XX vijeka, Mišel Fuko (Michel Foucault) smatrao je brodove prostorom izvan normi, gdje se društvo transformiše. Pomorce je nazvao nosiocima diskontinuiteta, prometejima promjena i otpora strukturama moći.
U doba kad je svijet opsjednut depresivnom dilemom (između nužnosti i nade), more vraća čovjeka svojoj primarnoj ulozi na Zemlji. Nudi izlaz, koji, i pored tolike širine, mnogi ne vide…
Autor: Nikola Vlahović, pomorstvo.info
